Page 277 - Nhân Vật Lịch Sử Tiêu Biểu

yêu cầu của ông, trong lúc tình hình Hà Nội nguy cấp, ông vẫn
quyết tâm chông giặc và tổ chức quân dân Hà Nội tự lo công việc
giữ thành.
Mờ sáng ngày 25 tháng 4 năm 1882, Hăngri Rivie, quyển chỉ
huy quân Pháp đánh chiếm Bắc Kỳ lần thứ hai gửi tôi hậu thư
cho Tông đổc Hoàng Diệu, buộc ông trong ba giò đồng hồ phải hạ
khí giới, giao nộp thành. Chúng còn bắt ông cùng các quan văn võ
phải đến Đồn Thủy nộp mình. Thời hạn chưa hết, quân Pháp đã
nô súng đánh thành. Các pháo hạm của chúng từ dưới sông Hồng
thi nhau nhả đạn dọn đường cho bộ binh xông lên. Ngay từ đầu,
quân Pháp đã vấp phải tinh thần quyết chiến của quân ta. Hoàng
Diệu chỉ huy quân sĩ chia nhau chống giữ chặn các hướng tiến
công cua chúng. Ông cùng Phó lãnh binh Hồ Văn Phong án ngữ
cửa Bắc - nơi quân giặc tập trung binh lực m ạnh nhất. Bất chấp
hỏa lực m ạnh của giặc, quân ta dũng cảm chống trả các đợt tiến
công của chúng. Trong lúc cuộc chiến đang diễn ra quyết liệt, kho
thuốc trong thành bỗng nhiên bốc cháy và có tin đồn quân Pháp
đã vào thành khiến binh sĩ hoang mang, dao động, sức chiến đấu
giảm sút. Quan lại một sô' rú t khỏi thành, số khác bỏ trôYi hoặc
đầu hàng. Thấy không thể cứu vãn được tình thế, Hoàng Diệu đi
về Hành cung bái vọng, viết Di biểu gửi triều đình rồi lấy khăn
quấn đẩu treo cổ tự vẫn trên cành cây trong vườn Võ miếu. Sự
tuẫn tiết của ông gây xúc động lớn trong lòng nhân dân Hà Nội
và cả nước, nhiều tác phẩm văn chương của người đương thời ca
ngợi khí tiết của ông, tiêu biểu như Hà thành chính khí ca, Hà
thành thất thủ ca...
Di biểu của ông gửi lại cho triều đình cũng là lời tâm huyết của
ông nhắn gửi cho mọi người dân Việt Nam yêu nước. Ông vạch rõ
âm mưu của quân xâm lược, sự thò ơ, bạc nhược của triều đình và
nhiều quan lại: “Nó đủ, ta kiệt; viện tuyệt, thế cùng. Vũ biền thì sợ
giặc mà chạy hàng đàn, văn thân thì ngóng chừng mà tan cả lũ”. Sự
cô' gắng hết lòng của ông là vì nghĩa vụ, ông không dám nhận mình

279