Page 122 - Xã Hội Việt Nam Thế Kỷ XVII

giỏi, cai trị khéo, xử kiện công bằng; ông đáng khen phục,
đáng làm thẹn người đạo nào khi đã làm chức lớn mà không
biết giữ lòng cao khiết, làm lành và tự trọng. Vê' ông thứ nhất
là ông già Tu Lea có tiếng là thông minh, được thiên hạ chú
ý vì ông lên rất nhanh và chết rất bi thảm. Chuyện ông như
thế này: Lúc họ Trịnh mới lên cẩm quyền, chúa Trịnh ước
mong được một người có tài lương đống để ủy thác cho một
phần nhiệm vụ. Một đêm chúa nằm mộng thần nhân báo là
hôm sau sẽ gặp được hiền thán. Đến sáng hôm sau thì ông
già Tu Lea có việc vào chầu và khuôn mặt, cử chỉ, dáng dấp
đều giống hệt người trong mộng. Chúa cho vời ông lên và

nhận thấy ông khôn khéo và am hiểu những bí mật nghê' cai
trị. Chúa thu dùng ông ngay và chẳng bao lâu danh vọng ông
chẳng kém gì chúa, có khi hơn nữa vì ông nói lại được người
nghe, người xu phụng, người sợ. Ta không hiểu vì sao, vì một
đêm ông cũng thành đầy đủ như người thường, trái với phận
sự của ông, vì ông vồ ra, vì ông có ý muốn truất chúa để lên
thay, hoặc vì chúa có lòng ngờ, mà ông bị bốn con ngựa phân
thây, thân thể tứ chi bị băm vằm rồi đốt ra tro vứt xuống sông.

Mỗi năm vào cuối tháng Chạp các quan văn võ đều tuyên
thệ lòng trung thành với vua Lê chúa Trịnh, không giấu một
cuộc phản bội, một cuộc âm mưu nào, nếu trái lời xin chịu
hình phạt.
Các quan cũng bắt vỢ con và tôi tớ thê' với mình như
thế. Ai tố cáo ra một vụ làm phản được những 30 đổng

và được bổ vào một chức nhỏ trái với món tiền lớn ông
Tavernier đã nói.
Một năm gọi lính một lần. Ai cao lớn thì xung vào quân

thị vệ của chúa; những người vừa thì được tuyển vào các
ngạch tùy sự cần dùng. Những học trò và những người có
nghê' nghiệp thì được miễn. Tôi không biết lính đào ngũ phải
tội gì; vì theo tôi ở đây không có tội giảo nhưng có tội trảm
cho thường nhân; thân thích vua mới bị thắt cổ.

123