Page 116 - Xã Hội Việt Nam Thế Kỷ XVII
P. 116
Các hương cống thi hỏng còn có thể thi tiến sĩ nữa; nếu
không thì họ có thể vào ngạch tư pháp hay trông nom một làng.
Các sinh đồ hoặc các người không muốn học nữa cũng có
thể tìm một việc làm, nếu học có tiền trong dinh quan tỉnh,
trong tòa án hoặc nho lại; không cẩn tài biện bác chỉ cẩn chữ
tốt văn hay thôi.
ChúaTrịnh
... Chính chúa Trịnh mới thực cầm quyển nước Nam.
Vậy ta nên coi chúa Trịnh như linh hồn và nguồn sống của
nước này. Quyển ngài như của nhiều bậc vua chúa bên
phương Tây, rất thiên về quân chủ nhưng không chuyên chế
vì ngài biết trọng pháp luật và tục lệ và nhất cử nhất động đểu
theo lệ luật.
Chúa bây giờ là chúa thứ tư họ Trịnh, kể từ lúc (Trịnh
Tùng) diệt nhà Mạc và bắt đầu xây dựng nền tảng quyển
hành cho con cháu bây giờ. Chúa (Định Vương Trịnh Căn)
năm nay năm mươi ba tuổi; chúa tạng yếu nhưng cai trị tài.
Chúa kế nghiệp cha (là Tây Vương Trịnh Tạc) năm 1582
nhưng trước năm ấy chúa đã được tham dự vào việc cai trị
nước Nam rồi. Chúa sinh được ba con trai và ba con gái. Con
trai cả và con trai út mất rồi; người thứ hai, đúng vào năm
ông nội mất (1682) thì mắc chứng điên, nhưng bây giờ khỏi
rồi, và được phong làm thế tử (ông Baron viết chu-ta). Thế
tử có phủ riêng cũng lộng lẫy như vương phủ, có quan văn,
có quan võ, có quần hầu nhất nhất như bên phủ chúa, chỉ có
khác một điều là người trong phủ thế tử phải nhường bước
cho người bên phủ chúa. Khi chúa mất, thế tử lên thay lấy
người của mình vào làm thủ tục, chỉ đặc biệt giữ lại ít người
thông minh và từng trải đã giúp việc tiên chúa.
117
