Page 113 - Xã Hội Việt Nam Thế Kỷ XVII
P. 113
không dám đòi tiền. Ta tưởng cảnh họ khổ thế nào nếu họ
nhiều con.
Những cùng dân không có tiền có gạo đóng thuế thì phải
đi cắt cỏ cho voi cho ngựa của chúa; làng xa cũng mặc, quanh
năm phải gánh ra đến tận tỉnh thành...
Thi cử
Muốn làm một công việc gì hay được một chức phẩm gì
ai cũng phải qua ba khoa thi: khoa sinh đổ học lực như tú tài
bên Âu châu ta; khoa hương cống tựa như cử nhân; và khoa
tiến sĩ tựa như bác học bên ta. Trong số các ông tiến sĩ, sẽ lựa
chọn lấy một ông trạng nguyên.
Việc tuyển lựa các nho sĩ này được tổ chức rất công bằng:
người ta kính trọng tài năng từng người, và không đỗ được
thì không được coi là xứng đáng.
Khoa thi sinh đồ như thế này: cứ ba năm một kỳ, vua
Lê và chúa Trịnh cử cho mỗi tỉnh hai ba ông tiến sĩ, vài
huyện quan đã đỗ hương cống ra chấm thi: thí sinh tỉnh
nào thi riêng trong tỉnh ấy, khảo quan nhận được lệnh phải
đến ngay nơi mình chấm và trong khi đi đường không được
phép nói chuyện với thí sinh hay nhận quà biếu. Đến nơi các
ngài vào ngay trường thi và ở trong những gian nhà tre lợp
rạ. Trường thi cũng có rào tre, ở giữa có một quãng trống
dựng đài. Các ông tiến sĩ ở biệt lập các huyện quan và trong
một khoa thi hai bên không được giao tiếp với nhau. Các
cửa đều có người canh và ai ra vào đều bị khám xét rẫt ngặt,
cấm không được mang giấy má sách vở, ai trái lệnh sẽ bị
nghiêm phạt và mất chức.
Hôm khai khoa, tất cả thí sinh đều phải đến trường thi.
Đã có một võ quan chỉ cho họ 5 châm ngôn ngắn viết đại
114
