Page 108 - Xã Hội Việt Nam Thế Kỷ XVII
P. 108
đoán ý chừng ông muốn nói đến những cuộc họ ngược xuôi
trên các mặt sông trong xứ tù làng nọ sang làng kia; còn việc
xuất dương họ có biết gì, trừ ra vài ba người vào hạng cùng
khốn tự ý đi theo hầu những người nước ngoài hoặc vì sinh
kế bắt buộc.
Ông có ghi tại sao mấy người Đông Kinh ấy ngạc nhiên
ca ngợi ông khi ông cho xem toàn tập địa đổ thế giới với mấy
bản đồ riêng về vũ trụ, vể các nước và họ chú ý ra làm sao
như được xem một cõi đời, trên nguyệt cầu. Tôi chưa từng
được nghe nói đến một ông Tavernier đã sang xứ Đông Kinh
mười một mười hai chuyến vể công chuyện riêng bao giờ;
họa chăng chỉ có một ông Tavernier làm ủy viên cho Hòa
Lan thương hội và sang đấy một lần.
Ông ta ca tụng em ông ta như một người có can đảm và
nhã nhặn; đến bực nào và có đúng không thì tôi không được
rõ; nhưng tôi chắc một điểu rằng em ông tỏ ra ít có hòa khí
và trung thực tuy em ông có biện bác, giãi bày rất nhiều lẩn
trong tập du ký về xứ Đông Kinh, ông khoe em ông có đem
theo nhiều tiền trong người khi đi du lịch, nhưng người ta
biết rõ lắm công việc và quyền hạn của một ủy viên thương
mại Hòa Lan; người này cấm không được buôn bán riêng
cho mình.
Ông nói em ông có dâng quà biếu vua và chúa và được tiếp
đãi long trọng, được nói chuyện thân mật với các vị ấy. Nếu
sự ấy mà đúng, chẳng hóa ra người Đông Kinh đã suồng sã
quá đi rồi sao. Tôi không cãi rằng lúc trước người ngoại quốc
đến xứ ấy được tiếp rước tử tế hơn bây giờ, nhưng không thể
đi đến chỗ suồng sã dám coi người ta như bạn mình. Hiện
bây giờ người Đông Kinh đểu xa lánh người ngoại quốc và
chú ý rất ít đến họ. Người Đàng Ngoài không có tục hôn bàn
tay vua, thứ nhất là đối với người xa lạ. ông ta nói được tiếng
Mã Lai thì ông cũng có thể nói được tiếng Pháp với họ ^à họ
109
