Page 110 - Xã Hội Việt Nam Thế Kỷ XVII

Kinh kỳ: Kẻ Chợ là kinh đô xứ Đông Kinh, ở ngang 21
độ thuộc Bắc vĩ tuyến, cách bể bốn mươi dặm; về diện tích có
thể so sánh với nhiều đô thị Á châu; về dân số có phần hơn
nhiều đô thị ấy nhất là vào những hôm rằm, mổng một là
những ngày phiên chợ, có các dân sự các làng lân cận mang
đến bán một số hàng nhiều quá sức tưởng tượng. Nhiều phố
xá rất rộng; thế mà vào những ngày phiên chợ, kẻ mua người
bán ngồi chật đường, mình cố len trong đám đông thì may

lắm nửa giờ tiến được độ trám bước. Hàng bán mỗi thức
riêng một phố và mỗi phố lại thuộc vào một hay nhiều làng,
chỉ có dân làng mới được phép mở cửa hàng bán thôi, tựa
như các hội buôn bán các phường công nghệ các tỉnh thành
bên Âu châu ta.

Cung điện vua, phủ chúa cùng các ông hoàng, bà chúa,
các pháp viện đều dựng cả ở đây. Cung điện nào cũng làm
trên một khoảng đất rộng nhưng dáng dấp rất thường vì toàn
bằng gỗ. Còn nhà cửa của dân gian thì bằng tre, bằng phên
ken vụng; có ít nhà gạch ấy là những thương quán của khách
buôn ngoại quốc. Làm ta kinh ngạc có ba lán tường của kinh
thành cũ và của cung vua; tuy đổ nát nhưng những tường
thành ấy còn tỏ cho ta hay rằng đã được xây rất kiên cố, và có
những cửa thành đẹp, lớn dưới có lát đá vân; cung điện chu
vi đo được chừng sáu, bảy dặm, có cửa, có sân, có cung viện
trước kia rực rỡ nguy nga lắm. Trong thành có dinh trại của
một toán quân nhiều ghê gớm lúc nào cũng sẵn sàng; xưởng
đúc súng ở trên bờ sông gần một hòn đảo là chỗ tế kỳ đảo
như tôi sẽ giảng lát nữa. Sông đây là sông Cái, phát nguyên
tự Trung Hoa dài mấy trăm dặm và chảy ra vịnh Hải Nam do
mấy cửa; cửa nào cũng để tàu nhỏ ra vào được.

Sông Cái rất thuận tiện cho kinh thành; tất cả các hàng
hóa, người ta chuyên chở đến đây bằng thuyền bè đi lại khắp
trong xứ, là bằng chứng của sự hoạt động của toàn quốc.
Các thương nhân có nhà cửa ngay tại làng mình và không

111