Page 534 - Việt Sử Kỷ Yếu
P. 534
sang Xiêm La, học đúc súng đạn, đợi ngày khởi sự. Có tài văn
chương, lại có thao lược, sửa sang quân đội có cơ ngũ, luyện tập
tướng sĩ có kỷ luật, theo phương pháp Thái tây. Cao Thắng, phó
tướng, đúc súng tinh vi như súng của Pháp, chỉ vì lòng súng
không xẻ rãnh nên đạn không đi đưỢc xa.
Mùa đông nám 1893, khởi sự. Việc đầu tiên, nghĩa quân vây
nhà Trương Quang Ngọc ở làng Thanh Lang, Tuyên Hoá, bắt
chém đầu, báo thù việc hắn phản trắc. Từ đó, nghĩa quân vẫy
vùng ỏ mạn Hương Khê. Đảng văn thân cũ lại về tụ họp.
Người Pháp không dùng đại quân sỢ náo động lòng người bên
chính quốc nên chỉ sai quan đem lính tập đi đánh. Đánh từ cuối
năm 1893 đến CUỐI năm 1895, ngót hai năm không dẹp yên được.
Quân lính chết hại nhiều. Quan Pháp sai Hoàng Cao Khải, lấy
tình đồng hương, viết thư dụ về hàng nhưng không lay chuyển
được lòng trung dũng của ông. Chiến sự dai dẳng mãi không yên.
Người Pháp lại khiến triều đình Huế cử Nguyễn Thân, tổng đốc
Bình Định, khâm mạng tiết chế quân vụ, đem quân ra tiễu trừ.
Phan Đình Phùng bấy giờ tuổi đã già, thế lực mỗi ngày một
kém, lại phải nay ẩn chỗ này, mai chỗ kia, lao khổ vô cùng. Khi
Nguyễn Thân ra đến Hà Tình thì ông đã phải bệnh mất rồi.
Nguyễn Thân đánh dư đảng văn thân tan vỡ, ai trôh thoát thì
thôi, ai ra thú phải đưa về kinh chịu tội.
Đại Việt gian Nguyễn Thân đưỢc thăng làm phụ chính, thay
Nguyễn Trọng Hợp về hưu.
ĐÀ NĂNG, HÀ NỘI VÀ HẢI PHÒNG THÀNH ĐẤT NHƯỢNG ĐỊA - Từ
khi việc đánh dẹp các nơi đã yên, các đại thông đốc (toàn quyền)
lần lượt sang kinh doanh việc Đông Dương, lo mở được kinh tế,
chính trị và xã hội theo chính sách của người Pháp đô hộ.
Năm 1888, tức là năm Thành Thái nguyên niên, Richaud
sang làm đại thông đốc toàn quyền, ép triều đình Huế ký giấy
nhường hải cảng Đà Nang, thành phô" Hà Nội và Hải Phòng cho
nước Pháp là đất nhượng địa. Từ đó, việc cai trị và pháp luật ở ba
nơi này thuộc về nước Pháp. Việc cai trị ở các tỉnh trong toàn hạt
Bảo hộ (Trung, Bắc Kỳ) vẫn để quan bản xứ làm việc nhưng phải
do người Pháp điều khiển và kiểm duyệt.
ĐẶT CHẾ Đ ộ BẢO H ộ TRÊN Nước AI LAO - Chính qUyền thuộc địa
mỏ mang thêm bò cõi vê' phía tây. Nguyên đất nước Ai Lao ngày
534
