Page 533 - Việt Sử Kỷ Yếu
P. 533
général) - ta quen gọi là tổng đốic toàn quyền - điều khiển cả mấy
xứ. Constant, người đầu tiên sung chức này, đóng tại Sềi Gòn.
VIỆC ĐÁNH DẸP ở BẮC k ỳ - Quân Thanh đã rút về nước, nhưng
các cựu thần như tán tương quân vụ Nguyễn Thiện Thuật và đề
đốc Tạ Hiện còn giữ vùng Bãi Sậy, thuộc Hải Dương và Hưng Yên,
cùng với các thổ hào như đốc Tiết vùng Đông Triều, đề Kiều ở
Cát Trù, vùng Hưng Hoá, cai Kinh, Đốc Ngữ, vùng Bắc Giang,
Yên Thế; Lương Tam Kỳ, dư đảng quân Cờ Đen, ở vùng Chợ Chu,
Thái Nguyên, nổi lên hưởng ứng với nhau đánh phá.
Quyền kinh lược sứ Nguyễn Trọng Hợp cử quyền tổng đốc
Hải Dương Hoàng Cao Khải làm tiễu phủ sứ, quyền tuần phủ
Hưng Yên Lê Hoan làm chức phó, đi đánh dẹp vùng Bãi Sậy.
Nghĩa quân Bãi Sậy tổ chức rất có phương pháp, có tính cách du
kích, ẩn hiện khó lường. Hoàng Cao Khải và Lê Hoan đem quân đi
đánh riết mấy mặt, đồng thòi phủ dụ dân chúng bỏ nghĩa quân
mà đi theo Pháp. Bọn văn thân, người tử trận, người bị bắt giết
nhiều. Nguyễn Thiện Thuật sau chạy sang Trung Quốc, rồi sang
Nhật Bản cầu cứu, và mất ở Nam Ninh, Quảng Tây. Binh quyền
trao lại cho Đổc Tít và Hai Kế.
Nguyễn Xuân Tiết ra hàng, phải đày sang ở thành Alger bên
Algérie. Lương Tam Kỳ ra thú, được phong là phòng phủ sứ Định Hoá,
mở sòng bạc ở đấy là Chợ Chu. Đề Kiều, theo lòi dụ của Lê Hoan, ra
thú, được phong làm lãnh binh Phú Thọ. Cai Kinh bị bắt, đốc Ngữ ra
thú. Riêng Hoàng Hoa Thám ở Yên Thế, nay hàng mai đánh, giữ được
vùng ấy mãi đến năm 1909 mới bị đánh đuổi, đến 1912 bị giết.
Tên đại đồ tể Hoàng Cao Khải có công lớn với Pháp, được
phong chức kinh lược Bắc Kỳ, tước Duyên Mậu quận công, Lê
Hoan, chức tổng đốc Bắc Ninh.
CUỘC KHỞI NGHĨA ĐÌNH PHÙNG - Phan Đình Phùng, người Hà
Tĩnh, thi đỗ đình nguyên, lĩnh chức ngự sử, từng phản đối Tường,
Thuyết về việc phế Dục Đức, phải cách quan, sau đứng đầu văn
thân chốhg cự quân Pháp, phò Hàm Nghi lưu vong ở Quảng Bình.
Sau khi Hàm Nghi bị bắt cho đến năm 1893, đất Trung Kỳ không
có việc quan hệ lắm. Cựu thần người về thú, người ẩn nấp chốn
sơn lâm. Riêng Phan Đình Phùng về mở điền trang ở Vũ Quang,
phía bắc huyện Hương Khê, Hà Tĩnh, cho ngưồi sang Trung Quốc,
Nguyên Xuân Tiết, còn có tên nữa là Nguyễn Ngọc Tích, người Hải Dương, dòng dõi
vua nhà Mạc, được vua Hàm Nghi phong làm đề đốc quân vụ Hải Đông, tục hiệu Đốc Tít.
Ông lập căn cứ ở Đông Triều, Thuỳ Nguyên, Cát Bà... chống Pháp.
533
