Page 535 - Việt Sử Kỷ Yếu
P. 535
trước vẫn thần phục nước ta. Các xứ Trấn Ninh, Cam Môn, Cam
Cát, v.v... dưới triều Minh Mệnh đã lập thành phủ, huyện và đặt
quan cai trị. Sau nước ta suy nhược, lại có chiến tranh với Pháp
nên Xiêm La mới nhân dịp sang chiếm giữ lấy. Sau lại có Pavie,
ngưồi Pháp, sang dụ Ai Lao nhận sự bảo hộ của nước Pháp. Đầu
nám 1893, quân Pháp sang lấy những đất cũ thuộc về nước ta
trước. Quân Xiêm La ở mạn Cam Môn giết một quan binh Pháp.
Người Pháp sai hải quân đem hai tàu chiến vào sông Mé Nam, lên
đậu ở gần thành Băng Cốc. Ngày 3-10-1893, Xiêm La phải ký hoà
ước nhường những đất Ai Lao cho Pháp bảo hộ và rút quân về, lại
phải bồi thường hai triệu francs và phải trị tội những người chông
cự với Pháp.
Người Pháp lập phủ thống sứ (résidence supérieure) ở Viêng
Chăn để cai trị các địa hạt Ai Lao.
Nước Ai Lao cũng thuộc đại thốhg đổc (gouverneur généraí)
cai trị cả liên bang Đông Pháp.
Người Pháp lại đòi được nước Xiêm La phải trải lại cho nước
Campuchia ba tỉnh miền đông tức là miền tây Campuchia, mà
xưa Campuchia đã nhường cho Xiêm La.
T ổ CHỨC CAI TRỊ THỜI PHÁP THUỘC - Người Pháp chiếm đoạt
đất nước ta và hai nước Ai Lao và Campuchia, dựng nên thuộc địa
lớn ở đông nam Á châu, gọi tên là Đông Pháp (Indochine
tranẹaise).
Nước ta bị chia ra làm ba xứ, có chính thể khác nhau. Người
đi qua lại xứ này sang xứ kia phải có giấy thông hành của chính
quyền Pháp. Nam Kỳ là đất nhường hẳn cho Pháp làm thuộc địa.
Trung, Bắc Kỳ là hai xứ bảo hộ, như có ý nói là vẫn là nước Việt
Nam do vua quan người Việt Nam cai trị, nước Pháp giúp đỡ che
chở cho mà thôi. Thực sự chỉ là một hình thức thuộc địa, mọi
quyền hành chính trị, kinh tế, văn hoá, ngưồi Pháp nắm giữ hết.
Vua quan ta chỉ còn là bù nhìn, người máy do thực dân Pháp điều
khiển, không còn có thực quyền gì.
Thủ hiến Đông Pháp là đại thông đốc (gouverneur général),
ta quen gọi là toàn quyền, đóng ở Hà Nội, Tại Sài Gòn cũng có
dinh toàn quyền thường có đi về thì ở đấy.
Năm xứ Đông Pháp thì Nam Kỳ có thông đốc (gouverneur)
đứng đầu. BôA xứ kia có lưu trú cao cấp (résident supérieur). Ta
quen gọi là thông sứ Bắc Kỳ, khâm sứ Trung Kỳ, Ai Lao,
Campuchia, do ndi có vua không tiện dùng tiếng thống sứ.
535
