Page 536 - Việt Sử Kỷ Yếu

Tại phủ toàn quyền và các phủ thốhg, khâm sứ, có những
nha sở các ngành, do các giám đốic người Pháp chỉ huy.
0 Trung Kỳ, vẫn còn có vua và các quan triều như cũ nhưng thực
sự chỉ là đặt ra cho có hình thức. Triều đỉnh không có thực quyền. Mọi
công việc đều phải có sự thoả thuận với toà Khâm sứ. Đến thuế thương
chính thì vua quan ta không dự Bảo Đại chỉ có quyền sắc phong cho
bách thần, ngoài ra không có việc ^ là không do người Pháp làm.
0 Bắc Kỳ, năm 1886, có đặt nha Kinh lược thay mặt triều
đình bên cạnh phủ thống sứ. Công việc chính của nha này là bổ
dụng quan lại và ban phẩm hàm cho tổng lý và các người có công
lao. Năm 1895, toàn quyền Paul Doumer bãi bỏ nha này, trao mọi
quyền cho phủ thông sứ kiêm nhiệm.
Chính quyền Pháp chia nhỏ các tỉnh tiện cho người Pháp nắm
quyền trực tiếp cai trị sâu vào dân ta. Nam Kỳ 6 tỉnh cắt ra làm 28,
Bắc Kỳ 13 tỉnh chia ra làm 27. Trung Kỳ ít dân chỉ đặt thêm Ninh
Thuận do cắt tỉnh Khánh Hoà và Bình Thuận dựng nên. Sau có đặt
thêm mấy tỉnh miền cao nguyên.
Tỉnh trưởng là viên cai trị lưu trú sứ Pháp (Administrateur
résident de Prance), ta quen gọi là công sứ. Các thành phô" lớn có
đốc lí (résident — maire) làm thủ hiến. Dưới công sứ hay đốc lí có
viên phó và các ty: Ngân khô", thương chính, công chính, địa chính,
cảnh sát, y tê", học chính, bưu điện, kiểm lâm. Các ty tỉnh cũng do
viên chức người Pháp điều khiển. Riêng ty niết (tư pháp) chỉ mấy
tỉnh lớn có chánh thẩm phán, các tỉnh khác thì công sứ kiêm
nhiệm. Tại các tỉnh Bắc Kỳ và Trung Kỳ, có các quan ta là tổng
đô"c hay tuần phủ cai trị, thực sự chỉ có tiếng suông là ngang hàng
với công sứ (!) mà chỉ làm công việc hành chính thuộc quyền công
sứ quan tây chỉ đạo. Ty phiên chẳng hơn gì mấy các ty khác. Theo
nguyên tắc, quan lại ở Bắc Kỳ thông thuộc triều đình Huê", thực sự
nhà vua chỉ ban sắc chỉ cho các người được thốhg sứ phong.
Có sự kỳ quặc là đại diện của triều đình Việt Nam ở Bắc Kỳ
lại là thốhg sứ người Pháp. Tổng đô"c phải thuộc quyền viên cai trị
(administrateur).
Dưới cấp tỉnh, ở Trung, Bắc Kỳ là phủ, huyện, châu do tri
phủ, tri huyện, tri châu người bản xứ cai trị. Các viên chức này do
chính quyền thực dân bổ dụng. Nam Kỳ không có cấp phủ huyện.
Các cai tổng thuộc thẳng cấp tỉnh.
Dưới nữa là tổng, xã do cai phó tổng và các hương chức dân cử
cai trị. Các viên chức tổng xã không được trả lương như công chức.
536