Page 528 - Việt Sử Kỷ Yếu
P. 528
thống tướng trị tội. Ngày 6-9-1885 (âl 28-7), De Courcy bắt nguyên
phụ chính Nguyễn Văn Tường, thượng thư bộ hộ Phạm Thận Duật
và Tôn Thất Đính, thân sinh ra Thuyết, đem đày ra Côn Lôn.
Phạm Thận Duật mất trong lúc đi tàii, phải ném xuông biển.
Tường sau phải đày ra đảo Haiti ở Thái Bình Dương, ít lâu sau
cũng mất, xác được đem về chôn ở quê nhà.
VUA ĐỒNG KHÁNH LẬP - De Courcy đem Nguyễn Hữu Độ cùng
Phan Đình Bình coi việc triều chính, sai Nguyễn Trọng Hợp ra
quyền kinh lược Bắc Kỳ. De Champeaux lên Khiêm cung yết kiến
bà Từ Dụ, xin lập Kiên Giang quận công Chánh Mông ưng Đường
lên làm vua.
Ngày 14-9-1885 (âl 6-8), Chánh Mông thân sang bên toà
khâm sứ làm lễ thụ phong, rồi làm lễ tấn tôn, đặt niên hiệu là
Đồng Khánh.
Đồng Khánh hiền lành, hay trang sức, cũng muôn duy tân, ở
rất được lòng người Pháp. Đình thần thuận theo chính sách bảo
hộ, trong triều được yên.
Nhưng Hàm Nghi còn ở Quảng Bình, kéo cò nghĩa chống
Pháp, truyền hịch cần vương đi các nơi, mưu khôi phục. Lòng dân
không phục quân Pháp, từ Bình Thuận trở ra, chỗ nào cũng có
người nổi dậy đánh phá. ơ Quảng Nam có bọn thân hào lập Nghĩa
Hội, sơn phòng sứ Trần Văn Dự làm chủ. Các tỉnh Bình Định, Phú
Yên, Bình Thuận đều noi theo, ớ Quảng Trị có Trương Đình Hôi,
Nguyễn Tự Như. ớ Quảng Bình, có nguyên tri phủ Nguyễn Phạm
Tuân, ớ Hà Tĩnh, có ấm sinh Lê Minh, ớ Nghệ An có tiến sĩ
Nguyễn Xuân ôn và sơn phòng sứ Lê Doãn Nhạ. ớ Thanh Hoá có
Hà Văn Mao, v.v... đem quân chiếm giữ tỉnh thành, hoặc đánh lấy
các phủ, huyện, đổt phá những làng có đạo.
Ổ Bắc Kỳ, cựu thần đề đốc Tạ Hiện, tán dương Nguyễn Thiện
Thuật tụ họp ở Bãi Sậy, đánh phá miền trung châu. 0 mạn
thượng du, chỗ nào cũng có giặc khách quấy nhiễu. Quân Pháp
chia binh chông giữ các nơi.
De Courcy để thiếu tướng Prudhomme ở lại Huế, ra Hà Nội kinh
lý mọi việc. Tính khắc khổ và đa nghi nên công việc càng ngày càng
khó thêm. Thủ tướng Pháp Preycinet thấy De Courcy làm lắm việc lôi
thôi, triệu về nước, giao binh quyền cho trung tướng Warnel và sai
quan văn Paul Bert sang làm thôhg đốc kinh lý mọi việc.
HÀM NGHI ở QUẢNG BÌNH - ở Huế, Đồng Khánli lập rồi nhưng
cựu thần nhiều người phò Hàm Nghi chông Pháp. Đại tá
528
