Page 527 - Việt Sử Kỷ Yếu

đi, đến tối mới đến Quảng Trị. Tuần phủ Trương Quang Đản
(nguyên tổng đốc Bắc Ninh, thua quân Pháp phải giáng) đón vào
hành cung.
Bấy giò, vương tôn công tử, người cưỡi ngựa, kẻ đi bộ, dân
gian trẻ cõng già, đàn bà dắt trẻ con, ai nấy chạy hốt hoảng tìm
đường tránh khỏi chỗ binh đao.
0 Huế, quân Pháp chiếm thành trì. Các quan người đi theo
xa giá, người ẩn nấp, chưa ai dám ra. Nguyễn Văn Tường, theo
lệnh bà Từ Dụ ở lại thu xếp mọi việc, vào nhà giám mục Caspard,
nhờ đưa ra thú với De Courcy. Thông tướng hẹn cho trong hai
tháng phải làm cho xong mọi việc.
Tường viết thư ra Quảng Trị xin rước xa giá trở về kinh để
cho yên lòng người. Tôn Thất Thuyết dấu tò sớ đi. Ai cũng muốh
rước xa giá lên Tân sở để lo liệu việc khôi phục. Nhưng bà Từ Dụ
nhất định không chịu đi. Thuyết rước vua lên Tân sở. Mấy hôm
sau, Tường lại đưa tin ra xin rưóc xa giá trở về Huế, mọi việc đã
thu xếp xong. Từ Dụ cho người đi rước vua trở về nhưng không
tìm được. Thuyết biên thư trình rằng Tường phản trắc, không nên
tin. Sau Tường lại dâng sớ giục xa giá trở về. Tam cung bèn trở về
Khiêm cung.
Trong khi vắng vua, De Courcy đặt Thọ Xuân là giám quốc,
giao quyền binh bộ thượng thư cho khâm sứ De Champeaux, bãi
việc binh lính của ta, gọi kinh lược Bắc Kỳ Nguyễn Hữu Độ và
tổng đốc Nam Định Phan Đình Bình về Huế cùng Nguyễn Văn
Tường coi việc cơ mật.
QUÂN CẦN VƯƠNG - Tôn Thất Thuyết ở Quảng Bình làm hịch cần
vương truyền đi các nơi. Lập tức dân chúng hăng hái hưởng ứng. Chỉ
trừ mấy chỗ chung quanh kinh thành, còn từ Bình Thuận trở ra đến
Nghệ An, Thanh Hoá, chỗ nào sĩ dân cũng nổi lên, đổ cho dân bên đạo
gây thành mối loạn, rồi đến đốt phá những làng có đạo. Sách Tây chép
dân đạo có 8 cô" đạo và hai vạn người bị giết.
De Courcy thấy chỗ nào cũng loạn, trở ra bắc, hội các tướng
bàn sự đánh dẹp, cử đại tá Pernot đem 1.500 quân Huế ra đuổi
Tôn Thất Thuyết, sai De Négrier đem đạo quân từ Thanh Hoá
đánh vào. Nhưng chính phủ Paris không cho dùng đại binh, vả lại
bấy giò ở Bắc Kỳ và Trung Kỳ có bệnh dịch tả. Quân Pháp chết
hại đến 3, 4 ngàn người nên việc động binh phải đình lại.
De Courcy trước có hạn cho Nguyễn Văn Tường phải bình
định xong xứ sở. Hạn đã hết, có nhiều người không ưa Tường, xui

527