Page 526 - Việt Sử Kỷ Yếu

quân lính Pháp cũng vào cửa ấy. Triều đình thấy trái với quốc lễ,
xin quân lính đi hai bên. De Courcy nhất định không chịu. Các
quan Cơ mật viện xin vào bàn định. De Courcy không tiếp. Thái
hậu Từ Dụ sai quan đem lễ vật sang tặng. De Courcy khước từ
không nhận.
TRIỀU ĐÌNH CHẠY RA QUẢNG TOỊ - Các quan thấy De Courcy
làm dữ dội đều ngơ ngác không hiểu ra ý tứ gì mà khinh mạn
triều đình quá vậy. Tôn Thất Thuyết tức giận, thôi thì sốhg chết
cũng liều một trận. Bấy giờ có điềm động đất cho là điềm tròi xui
khiến giúp kẻ yếu kém chông lại quân cướp nước chăng. Tướng sĩ
qi cũng tưởng như thế nên định đến nửa đêm khởi sự bắn súng
sang toà khâm sứ và đánh phá trai lính Pháp ở Mang Cá. Bấy giò
là ngày 22 rạng 23 tháng 5 năm Ât Dậu (4/5-7-1885). Thông tướng
đãi tiệc các quan Pháp vừa xong thì súng trong thành nô ra.
Những nhà chung quanh toà khâm sứ lửa cháy rực trời. Quân
Pháp chỉ yên lặng chông giữ, không dám ra. Đến sáng, chúng mối
tiến lên đánh thì quân ta thua chạy.

Quốc sử không chép việc Tôn Thát Thuyết đánh quân Pháp
có được bao nhiêu quản. Sách Tây bản chép 2 vạn, bản chép 3 vạn.
Cứ lời cư dân Huế thì sô’ binh lính của ta bấy giờ chỉ khoảng độ 1
vạn.
Ngày 23-5, quân Pháp vào thành tàn sát dân chúng vô cùng
tàn ngược, bạ ai cũng bắn giết, hầu hết là dân thường không mang
khí giới, đàn bà, trẻ con. Sô' người bị chết có hàng vạn. Sau chúng
xé xác ra chôn trong ba thủa ruộng lớn, nay gọi là Ba Điền. Việc
này các sách của Tây không nói. VNSL cũng không chép. Đán Huế
có tục ngày 23 tháng 5 âl, mọi nhà đều làm cơm rưỢu cúng các oan
hồn, bày ra trước cửa. Sau năm 1945, dân Huế lấy ngày 23-5 âl là
ngày lễ các binh sĩ và nhân dân chết trận.

Trận này, quân Pháp chết 16 người, bị thương 80 người. Sách
Tây chép quân ta chết vài ngàn người, còn bao nhiêu khí giới,
lương thực và hơn một triệu quan tiền đều mất cả.
Nguyễn Văn Tường cho người vào điện xin rước vua và tam
cung: Thái hoàng thái hậu Từ Dụ, thái hậu mẹ nuôi Dục Đức và
thái phi mẹ nuôi Kiến Phúc, tạm lánh đi. Xa giá qua làng Kim
Long, đến chùa Thiên Mụ thì Tôn Thất Thuyết rước về Trường
Thi, rồi lại lên đường, nghỉ đêm tại nhà một bá hộ. Hôm sau, lại ra
526