Page 519 - Việt Sử Kỷ Yếu

Ngày 18-8 (âl 16-7), trung tá Brionval ở Hải Phòng đem quân
lên lấy thành Hải Dương. Quân Pháp có thắng nhưng chỗ nào
cũng có nghĩa quân nổi dậy chống đốì. Quân Cồ Đen còn khá
mạnh. Bouet phải xin quân tiếp ứng.
Courbet và Harmand đem tàu vào đánh cửa Thuận An. Từ
ngày 17 đến 20-8-1883 (âl từ 15 đến 18-7), thành Trấn Hải vỡ.
Trấn thành Lê Sĩ, Lê Chuẩn tử trận, Lâm Hoành, Trần Thúc
Nhân nhảy xuống sông tử tử.
HOÀ ƯỚC QUÝ MÙI HARMAND1883 - Triều đình thấy nguy cấp, xin
hoà. Harmand bắt ta phải giải binh cả mọi nơi, rồi cùng De
Champeaux lên Huế nghị hoà. Triều đình cử hiệp biện Trần Đình
Túc làm khâm sai toàn quyền, Nguyễn Trọng HỢp làm phó, hội nghị
với quan Pháp. Ngày 27-8-1883 (âl 13-7) hoà ước được ký giữa đặc sứ
toàn quyền Pháp Harmand và De Champeaux với Trần Đình Túc và
Nguyễn Trọng HỢp. (Harmand lĩnh chức đại thông đốc - gouverneur
général- bấy giờ kiêm làm đặc sứ toàn quyền nên về sau người nước
ta quen gọi gouverneur général là toàn quyền).
Hoà ước này có 27 khoản: Nước Nam nhận nước Pháp bảo hộ,
việc ngoại giao do Pháp chủ trương. Tỉnh Bình Thuận thuộc về
Nam Kỳ. Từ Khánh Hoà đến Đèo Ngang, quyền cai trị thuộc triều
đình. Bắc Kỳ kể từ Đèo Ngang trở ra. Pháp đặt lưu trú quan
{résident, ta quen gọi là công sứ, do chữ consul) ở các tỉnh kiểm
soát công việc quan Nam, người Pháp không dự vào việc cai trị
trong hạt.
De Champeaux ở lại Huế làm khâm sứ. Harmand ra bắc
kinh lý việc đánh dẹp.
VIỆC ở BẮC kỳ - Bây giò, ở Bắc Kỳ có quân nhà Thanh do
Đường Cảnh Tùng chỉ huy ở Sơn Tây, Từ Diên Húc đóng ở Bắc
Ninh. Quân Cò Đen do Lưu Vĩnh Phúc chỉ huy đóng ở đồn Phùng.
Quân lính nhà Thanh hay quấy quả phiền nhiễu dân chúng trong
vùng nhưng không quá tệ. Còn quân Cò Đen cậy công giễt được
tướng Pháp, trắng trỢn quấy phá dân chúng, lấy của, hãm hiếp
đàn bà con gái, thường kéo nhau vào các làng đòi hỏi nọ kia. Dân
chúng bỏ chạy cả thì chúng tha hồ vơ vét. Người ngoại thành Hà
Nội ghê sỢ và thù oán giặc Cờ Đen.
Triều đình nhận hoà, cử thượng thư bộ lại Nguyễn Trọng
HỢp làm khâm sai, thượng thư bộ công Trần Văn Chuẩn, tham tri
bộ lại Hồng Phi làm phó, ra bắc cùng với Harmand hiểu dụ dân và
bãi quân thứ các nơi.

519