Page 518 - Việt Sử Kỷ Yếu

Trong thòi gian Kiến Phúc ở ngôi, có việc quân Pháp đánh
lấy mấy tỉnh lớn ỏ Bắc Kỳ và việc ký hoà ưốc Giáp Thân Patenôtre
1884 (nói ở sau).
Tôn Thất Thuyết tính nóng nảy, dữ dội, đa nghi, hay chém
giết. Nguyễn Văn Tường, người Quảng Trị đỗ cử nhân, có tài trí,
giỏi giao thiệp nhưng tham lam và tàn nhẫn. Quan lại ở trong tay
Tường, binh quyền ỏ tay Thuyết. Thường việc gì cũng do Thuyết
điều khiển. Trong triều, từ hoàng thân, quốc thích đến các quan,
ai có điều gì trái ý hai người ấy là bị bắt giam hay chém giết.
Thuyết mộ quân phấn nghĩa để giữ mình, hay tiếm dùng nghi vệ
của vua. Tường nhận tiền hối lộ của những người khách, cho
chúng đem tiền sềnh, thứ tiền niên hiệu Tự Đức, mỏng và xấu,
đúc bên Trung Quốc đem sang, bắt dân phải tiêu. Vua còn nhỏ,
chưa biết gì mấy nên hai người lại càng chuyên chế lắm.
Kiến Phúc lên ngôi được hơn 6 tháng, đến ngày 6 tháng 4
năm Giáp Thân (30-4-1884) phải bệnh mất, miếu hiệu Giản Tông
Nghị hoàng đế. Có thuyết khi vua se mình, nằm trong điện, đêm
thấy Nguyễn Ván Tường vào trong cung, ngài có quở mắng, đến
sáng ngày hôm sau, ngộ thuốc mà chết.
VUA HÀM NGHI - Kiến Phúc mất, đáng phải lập con nuôi thứ
hai của Tự Đức là Chánh Mông nhưng Tường và Thuyết không
muốh lập người lớn tuổi, sỢ mình mất quyền, chọn người em
Chánh Mông và Kiến Phúc là ưng Lịch, mới 12 tuổi, lập lên làm
vua, đặt niên hiệu là Hàm Nghi.
Khâm sứ Rhénart trước đã tư giấy cho triều đình rằng Nam
triều rằng triều có lập ai lên làm vua thì phải xin phép nước Pháp
mới được. Tường và Thuyết cứ tự tiện. Rhénart thấy vậy, viết thư
ra Hà Nội. Thông tướng Millot sai đại tá Guerrier đem 600 quân
và đội pháo binh vào Huế, bắt triều đình phải xin phép lập ưng
Lịch. Ngày 27-6 âl (16-8-1884) đại tá và khâm sứ đi cửa chính vào
điện làm lễ phong vương cho Hàm Nghi.
QUÂN PHÁP ĐÁNH LẤY CỬA THUẬN AN - Khi Hiệp Hoà vừa lập,
Harmand đến Hải Phòng, hội Gourbet và Bouet bàn định mọi
việc, định Bouet đem quân lên đánh lấy đồn phủ Hoài Đức.
Courbet đem tàu vào đánh lấy cửa Thuận An, để bắt triều đình
phải nhận nước Pháp bảo hộ.
Ngày 14-8-1883 (âl 12-7), Bouet đánh quân Cò Đen ở làng
Vòng. Sau 3 ngày, quân Cờ Đen phải lui lên đóng ỏ đồn Phùng.
Nước lên cao, đê vỡ. Quân Pháp không tiến lên được.

518