Page 517 - Việt Sử Kỷ Yếu
P. 517
cũng bị thất bại. Quân đội kém luyện tập với vũ khí thô sơ địch
sao nổi quân Pháp quen chiến trận, lại có súng ông lợi hại.
Bấy giờ cuộc hoà đổi ra cuộc chiến. Suý phủ Sài Gòn đuổi
lãnh sự Nguyễn Thành Ý về Huê. Trong lúc việc nước đang bốì rôi
như thế thì vua Tự Đức chết.
TÌNH TRANG Rổl REN TRONG TRlỂU ĐÌNH
Sự PHÊ LẬP - VUA HIỆP HOÀ - Tự Đức không có con, nuôi ba
cháu Dục Đức, Chánh Mông và Dưỡng Thiện gọi theo tên nhà học.
Khi sắp khuất, lập di chiếu; Đức tính Dục Đức chưa đáng làm vua,
ý muôn lập Dưỡng Thiện nhưng vì còn bé, mà việc nước cần vua
lớn tuổi phải lập con trưởng, cử Trần Tiễn Thành, Nguyễn Văn
Tường và Tôn Thất Thuyết phụ chính.
Được ba ngày, Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết đổi tờ
di chiếu, bỏ Thuỵ quốc công Dục Đức mà lập em Tự Đức Lạng
quốc cồng Hồng Dật lên làm vua. Triều thần ngơ ngác. Ngự sử
đình nguyên Phan Đình Phùng can sự phế lập, bị bắt giam rồi bị
cách chức đuổi về. Hồng Dật lên ngôi đặt niên hiệu là Hiệp Hoà.
Dục Đức bị đem giam ở giảng đường cũ.
Hiệp Hoà làm vua nhưng mọi việc trong triều chính đều do
quyền thần Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết. Trong thời
gian ông ở ngôi, có việc quân Pháp lấy cửa Thuận An và việc ký
hoà ước Quý Mùi Harmand 1883 (nói ở sau).
Hiệp Hoà muôn nhận chính sách người Pháp bảo hộ cho yên
ngôi vua nhưng các quan có nhiều người không chịu. Lại thấy Nguyễn
Văn Tường và Tôn Thất Thuyết chuyên chế thái quá, muôn dùng kế
trừ bỏ đi, đổi Nguyễn Văn Tường sang làm thượng thư bộ binh, Tôn
Thất Thuyết làm thượng thư bộ lại, để bớt binh quyền của Thuyết.
Hai người thấy vua nghi, sỢ để lâu thành vạ, viện cớ Hiệp Hoà vô cớ
lấy mấy vạn quan tiền trong kho chi vào việc ám muội, vào tâu với
thái hậu Từ Dụ truất phế để lập Dưỡng Thiện, con nuôi thứ ba của Tự
Đức, rồi bắt Hiêp Hoà đem ra phủ Dục Đức, cho uốhg thuốc độc chết.
Hiệp Hoà làm vua 4 tháng trong năm 1883.
Tường và Thuyết đã giết Hiệp Hoà rồi, lại thấy phụ chính
Trần Tiễn Thành không theo ý mình, sai người giết nôt.
VUA KIẾN PHÚC - Ngày 6-11-1883 (âl 7-10 năm Quý Mùi),
Dưỡng Thiện, huý ưng Đăng, lên làm vua, lấy niên hiệu là Kiến
Phúc, bấy giò mới 15 tuổi, công việc gì cũng do quyền thần Tường
và Thuyết quyết định.
517