Page 512 - Việt Sử Kỷ Yếu

Những sĩ phu này có lý tưởng tôt, đánh Tây nhưng đã phạm
sai lầm lớn. Đôl với đồng bào theo đạo, nếu không kéo được chúng
theo về với mình để diệt kẻ thù chung thì cứ để mặc họ trung lập.
Thế mà lại tự tạo thêm kẻ thù. Sĩ phu ta bấy giò không thức thòi,
chỉ biết tòng thoả lòng tức giận trong nhất thòi, khiến nước nhà
càng thêm thiệt hại, có tội trọng đáng trách.
Tôn Thất Triệt, tổng đốc Nghệ An, lại dung túng nên họ càng
đắc thế, càng phá dữ. Triều đình thấy thế, truyền quan quân phải
đánh dẹp cho yên. Văn thân bèn cùng các lực lượng chông đốĩ khác
Trần Quang Hoán, Trương Quang Thủ, Nguyễn Huy Điển đánh
lấy thành Hà Tĩnh và vây phủ Diễn Châu. Triều đình sai Nguyễn
Văn Tường làm khâm sai, Lê Bá Thận làm tổng thông quân vụ
đem quân ra đánh dẹp, sau bô"n tháng mới xong.
GIẶC ở BẮC k ỳ - Trong khi Prancis Garnier đánh lấy Hà Nội
và 4 tỉnh thành trung châu Bắc Kỳ thì ở đây, nhất là miền thượng
du, vẫn còn có những đám giặc khách, giặc ta quấy nhiễu (sự việc
đã nói ở trên).
Ồ mạn Hải Dương và Quảng Yên, vẫn có những người mạo
xưng là con cháu nhà Lê quấy rôi. Khi Prancis Garnier ra Hà Nội,
chúng theo giúp Tây đánh lại quan quân ta. Đến khi quân Pháp
trả thành, rút đi, chúng lại tản ra cướp phá. Thiếu tá Pháp
Dujardin đem binh thuyền giúp quan quân ta triệt được đảng ấy.
VIỆC BANG GIAO VỚI TRUNG QUỐC - Phía bắc nước ta có Trung
Quốc là nước lớn, lại văn minh sớm, quân đội hùng mạnh. Các
triều vua nước ta, dù có đánh bại được quân Trung Quốc sang xâm
lăng, vẫn phải .xưng thần nạp cộng với vua Trung Quốc để được
yên bên cạnh nước lốn. Đến các vua triều Nguyễn cũng vẫn theo lệ
ấy. Thuở xưa, Trung Quôh cường thịnh với nền kinh tế nông
nghiệp. Nhưng từ thế kỷ XV, XVI các nước bên châu Âu tiến bộ
nhiều về học thuật cơ khí, Trung Quốc dẫm chân tại chỗ. Qua thế
kỷ XIX, năm 1839, bị quân Anh đánh thua, phải ký hoà ước Nam
Kinh 1842 nhường Hương cảng cho Anh và mở cửa cho ngoại quốc
vào buôn bán tại Quảng Châu, Hạ Môn, Phúc Châu, Ninh Ba và
Thượng Hải. Năm 1860, lại phải ký hoà ước Thiên Tân với Anh,
Pháp, chịu nhượng bộ nhiều điều khoản nặng nề khác. Sau đó, lại
bị các cường quốc sách nhiễu mọi điều, bị đè nén nhiều cách, mất
chủ quyền. Trung Quốc bấy giò không khác gì ngôi nhà lớn đã hẩm
nát sắp đổ. Thế mà bên ta không biết, vẫn tưởng nước ấy còn thịnh
cường, có thể giúp đỡ được ta khi gặp nguy hiếm, vẫn tiến cốhg.
512