Page 514 - Việt Sử Kỷ Yếu

như đã định từ trước. Bấy giờ, các nước Anh, Ý, Tây Ban Nha và
Mỹ cũng đang muôn thông thương với nước ta, mà có ý không
muôn chịu để quan người Pháp phân xử các việc can thiệp đến các
nước ấy. Bởi vậy, Pháp muôn lập hẳn cuộc đô hộ, bỏ lệ đặt quan
hải quân làm thông đốc, sai quan văn sung chức ấy trù mọi việc.
Tháng 7-1879, Le Myre de Vilers sang làm thống đốíc Nam
Kỳ ở Sài Gòn và Rheinart lại sang làm khâm sứ ở Huế.

QUÂN PHÁP RA ĐÁNH BẮC KỶ LAN THỨ HAI
Hoà ước và thương ước 1874 được ký xong. Bắc Kỳ được mở
cho ngoại quốc vào buôn bán. Triều đình cử Phạm Phú Thứ,
thượng thư bộ hộ ra làm tổng đốc Hải An, sung chức tổng lý
thương chính, cùng với Nguyễn Tăng Doãn và Trần Hy Tăng bàn
định việc thương chính. Người Pháp đã ra vào buôn bán. Vì quan
ta không biết lo sự khai hoá, việc thông thương không được tiện
lợi. ơ mạn thượng du, quân Cờ Đen, tiếng rằng theo lệnh quan ta,
vẫn xưng hùng một cõi. Chúng làm gì cũng không ai ngăn cấm
được. Chính quyền Pháp lấy những điều đó mà trách quan ta và
sai quan đem quân ra, lấy cớ nói ra mở mang buôn bán, kỳ thực là
ra kinh doanh việc ở vùng ấy.
HENRI RIVIÈRE HÀ NỘI - Năm 1881, có hai nhà buôn Pháp
Courtin và Villeroi có giấy thông hành của quan ta cấp, đi lên Vân
Nam, qua Lao Cai, bị quân Cò Đen làm khó dễ, không đi được.
Thông đốc Le Myre de Vilers nói nước Pháp nên dùng binh lực dẹp
yên đất Bắc Kỳ. Sang năm 1882, sai đại tá hải quân Henri Rivière
sắp sửa đem binh thuyền ra Hà Nội, một mặt viết thư ra Huế, nói
đất bắc loạn lạc, luật nhà vua không ai theo. Người Pháp có giấy
thông hành mà bị quân khách ngăn trở. 0 Huế thì quan An Nam
thất lễ với khâm sứ Rheinart nên nước Pháp phải dùng cách bênh
vực quyền lợi của người Pháp.
Henri Rivière đem hai tàu chiến với 300 quân ra đến Hải
Phòng, rồi đi tàu nhỏ lên Hà Nội, đóng quân ở Đồn Thuỷ. Tổng
đốc Hà Nội Hoàng Diệu thấy binh thuyền Pháp tự nhiên ra bắc,
nghi kỵ lắm, tuy có sai tuần phủ Nguyễn Hữu Xứng ra tiếp đãi tử
tế, nhưng sai sửa soạn thành trì đề phòng bị. Henri Rivière vào
thành, thấy vậy không bằng lòng, quyết ý đánh lấy thành.
THÀNH HÀ NỘI BỊ HẠ LẦN THỨ HAI - 5 giờ sáng ngày 25-4-1882
(âl 8-3), Henri Rivière gửi tôi hậu thư hẹn đến 8 giò sáng phải giải
binh, các quan văn võ phải ra đợi lệnh ở Đồn Thuỷ. Đúng 8 giò,
514