Page 506 - Việt Sử Kỷ Yếu
P. 506
Hà Nội. Quan ta thấy thế, lấy làm lo, ra lệnh cho dân bất hỢp tác
và tìm cách phòng bị.
Garnier viết thư cho Nguyễn Trị Phương trách quan ta làm
ngăn trỏ công việc buôn bán của Jean Dupuis. Vậy vì sự văn minh
và quyền lợi của nước Pháp, cho nên Suý phủ ở Sài Gòn sai đại uý
ra mở sự buôn bán ở Bắc Kỳ. Dẫu quan nước Nam có thuận hay
không cũng mặc, đại uý cứ theo lệnh của Suý phủ mà thi hành.
Một mặt, đại uý bàn với Dupuis định việc đánh thành, bắt
Nguyễn Tri Phương.
Ngày 19-11-1873, Garnier gửi tôl hậu thư cho Nguyễn Tri
Phương đòi phải trao thành, ra lệnh cho các quan lại phải phục
tòng người Pháp, cho Dupuis được tự do xuôi ngược Vân Nam. Bên
ta không chịu, tăng cường giữ thành.
Mò sáng ngày 20-11, với lực lượng gồm 212 lính vừa Pháp vừa
nguy, trạng bị súng tay và 11 khẩn đại bác đặt trên tàu chiến đậu ở
sông Hồng (chưa kể lực lượng vũ trang của Dupuis), Garnier bắt đầu
tấn công thành Hà Nội do 7.000 quân đóng giữ trong thành xây theo
kiểu Vauban. Nguyễn Tri Phương bị trọng thương ở bụng. Con là
Nguyễn Lâm tử trận. Quan quân triều đình tan rã. Một sô bị giặc bắt
giải về Sài Gòn, một sô" trốh tránh hoặc rút ra ngoài thành liên lạc với
Hoàng Kế Viêm ở Sơn Tây. Không ai chịu ở lại cộng tác với giặc. Nguyễn
Tri Phương và khâm phái Phan Đình Bình bị bắt đem xuốhg tàu.
Chúng tận tâm chữa vết thương cho Nguyễn Tri Phương, hòng lợi dụng
ông nhưng ông không chịu, xé bỏ báng bó, nhin án mà chết ngày 20-12-
1873. Lão trung thần từng thò ba triều vua, đánh nam dẹp bắc nhiều
phen, làm quan đến tể tưống mà vẫn thanh bạch, chỉ đem trí lự lo việc
nước, chứ không thiết của cải. Chẳng may phải khi quốc bộ gian nan,
đem thân hiến cho nước, cả nhà cha con anh em đều chết vì nước, một
nhà trung liệt xưa nay ít có. Quốc sử chép về ông: Nhất gia tam trung.
Quân sô' giữ thành Hà Nội 7.000 người chông giữ đưỢc 2 giò,
cũng như có gần 2.000 lính giữ tỉnh Ninh Bình, chép theo sách của
người Pháp, e không đúng sự thật. Có lẽ ở Hà Nội chỉ có độ vài
ngàn lính và Ninh Bình chỉ có sô' tràm. Có thể đây là sô' nguyên tắc,
thực sự chỉ 1/3 tại ngũ chàng?
Chiếm được thành Hà Nội, Garnier tự coi mình là quan cai
trị, ngang nhiên đặt ra thuế quan, thuế đánh cá trên sông, giữ độc
quyền muối, khuyến khích Hoa kiều xuất cảng gạo để thu thuế.
506
