Page 503 - Việt Sử Kỷ Yếu
P. 503
nghệ thuật cơ xảo mối, vẫn cho rằng dùng khí cụ cơ xảo, phải có trí
não cơ xảo, cơ trí sinh tâm trạng cơ xảo, không hay ho gì.
VỤ JEAN DUPUIS - Năm 1868, Prancis Garnier đến Côn Minh
lỵ sở tỉnh Vân Nam, phát hiện ra sông Hồng chảy qua Bắc Kỳ ra
biển Đồng là thuỷ đạo tốt cho người ngoại dương giao dịch với
miền tây nam Trung Quốc. Trở về Sài Gòn, Krancis Garnier bàn
tính với lũ sĩ quan thực dân nên sớm đánh chiếm Bắc Kỳ. Để
chậm e tư bản Anh hay nước khác đánh chiếm thì quyền lợi của
người Pháp ỏ Viễn Đông sẽ mất mát nhiều. Dupré ra sức chuẩn bị
ngay. Chính quyền Paris, chưa lành vết thương chiến tranh năm
1870 nên chưa muốh động binh. Nhưng các sĩ quan ở Sài Gòn, tin
tưởng có thể lấy đưỢc Bắc Kỳ dễ dàng như khi lấy ba tỉnh miền
tây Nam Kỳ năm trước, chỉ xin cấp trên làm ngơ cho chúng hành
động. Viện cớ vì tình hữu nghị giúp việc đánh dẹp giặc biển, đầu
năm 1872, Dupré sai trung tá Sénès đem tàu Bourayne ra Huế
báo tin, rồi tiến thẳng ra vịnh Bắc Kỳ, vào cửa Cấm. Cuối năm ấy,
Sénès lại đem chiến hạm ra Bắc Kỳ lần thứ hai, đi vào khắp
Quảng Yên, Hải Dương, Hà Nội, Bắc Ninh, coi thường lệnh của
các quan tỉnh ta.
Thuở ấy, có người lái buôn Pháp Jean Dupuis (ta quen gọi là
Đồ Phô Nghĩa) từng đi du lịch các tĩnh Trung Quốc, tìm cách buôn
bán có lợi lớn. Biết sông Hồng có thể nối liền 90 triệu người Tạng,
Hồi và tây nam Trung Quốc với văn minh châu Âu, Dupuis quyết
dùng đường thuỷ này chở đồ binh khí sang bán tại Vân Nam. Việc
này rất được các quan nhà Thanh tán đồng. Dupuis trù tính công
việc với Millot, lái buôn Pháp ở Thượng Hải, rồi về Pháp mua
hàng. Khi trở sang, Dupuis vào Sài Gòn xin Suý phủ giúp thanh
thế. Thống đốíc d’Arhaud hứa cho tàu Bourayne đi theo. Dupuis
sang Hương Cảng cùng Millot chuẩn bị thương đội gồm ba chiếc
tàu mang tên Việt Nam là Hồng Giang, Lao Kay, Sơn Tâv, chở
đầy súng đạn và hàng hoá vào Quảng Yên, gặp ngay chiến hạm
của Sénès. Quan ta không có lệnh trường về việc thông thương
không dám tự tiện cho vãng qua, nói xin đợi lệnh nhà vua. Dupuis
và Millot cứ đem tàu vào đóng ở Hà Nội. Bấy giờ dòng sông cạn,
tàu máy khó ngược, chúng thuê thuyền chở đồ lên Vân Nam. Các
thuyền này đi quan các đồn quan ta, của giặc Cồ Vàng và Cò Đen
đều vô sự. Tháng 3 năm 1873, tới Mạn Hảo, Dupuis gặp ngay
quan lại nhà Thanh ở Vân Nam tiếp đón niềm nở. Dupuis bán
503
