Page 498 - Việt Sử Kỷ Yếu
P. 498
xuất hiện ở khắp các tỉnh dọc theo lưu vực sông Mê Công ngày
nay, từ Bến Tre, Trà Vinh, Vĩnh Long, Sóc Trăng, đến Châu Đổíc,
có những tô chức chông Pháp. Quân sô" các đoàn có tới 4 vạn người.
Anh em Phan Tôn, Phan Liêm, con Phan Thanh Giản, được nhân
dân mòi ra cầm đầu phong trào.
Cuộc khởi nghĩa đầu tiên nổ ra đầu tháng 6-1867 ở cù lao
Minh Bến Tre, các quận Mỏ Cày, Thạnh Phú.
ơ Sóc Trăng, ngày 5-8-1867, một ngàn nghĩa quân do
Chương chỉ đạo tập trung ở Duy Hoà, đánh bại quân của
Berthelot Vilin cai trị tỉnh, gây nhiều thiệt hại, rồi rút vào rừng.
0 Trà Vinh, ngày 26-8, quân khởi nghĩa đánh bại và truy
kích giặc do Dulieu chỉ huy. Vial dùng thuyền chở lính Pháp và
mã tà đi càn quét. Ngày 2-9, giặc được tiếp viện đem pháo thuyền
vào rạch cầu Ngang, lại bị nhân dân ở đây cùng nghĩa quân vây
đánh trong hai giò.
Mùa thu nám 1867 có lụt lớn, không nơi nào tàu giặc không
đi tới được. Nhưng phong trào khởi nghĩa vẫn tiếp tục. Hầu hết
vùng lưu vực sông Mê Công đều do nghĩa quân làm chủ. Lực lượng
chính đóng trong Hương Điềm gần Bến Tre. Một đoàn đóng ở rạch
Trà Ôn thuộc Vĩnh Long, ven sông Bassac.
Tháng 11-1867, giặc tập trung lực lượng đánh vào Hương
Điềm. Trong đêm mưa bão, nghĩa quân tấn công dữ dội, đâm tên
chỉ huy Champeaux trọng thương. Bên giặc được Vial đem quân
từ các nơi đến ứng cứu. Trận đánh kịch liệt diễn ra. Giặc tiến được
tới Hương Điềm tàn sát, đốt phá nhưng nghĩa quân đã rút khỏi.
Ngay đêm trở lại tấn công và sáng hôm sau, chiến trận lại tiếp
diễn ác liệt.
Quân Pháp dùng pháo thuyền truy lùng nghĩa quân đến An
Thới đổ bộ, đóng quân trên giồng cát gần làng Ba Trì. Đêm 15
rạng 16-11, nghĩa quân ập tới, tấn công hết đợt này đến đợt khác.
Giữa hai đợt, dùng loa kêu gọi mã tà bỏ hàng ngũ giặc. Nghĩa
quân tiến sát giặc, tấn công bằng giáo mác. Trận Ba Trì là trận
cận chiến lớn nhất từ trước đến đó. Chính Vial, sĩ quan Pháp có
mặt trong trận nàv, thừa nhận rằng: Quân (khởi nghĩa) đã cầm
giáo, cầm gậy đến chụp lấy lưỡi lê. Không thể phủ nhận sự ca đảm
phi thường của những người cận chiến, không sỢ chêt, chông lại
binh lính thiện chiến có vũ khí đáng sỢ.
Sáng 16-11, quân Pháp phản công chiếm Ba Trì, Bảo Thạnh.
Nghĩa quân phải rút khỏi, đi xa.
498
1