Page 499 - Việt Sử Kỷ Yếu

Cuối tháng 11, nghĩa quân lại tập trung hoạt động khắp
vùng Hậu Giang, từ Cần Thơ, Thốt Nôt đến Châu Đốc. Giặc phải
dùng nhiều thuyền máy cho quân chạy dọc các con rạch để bắn
phá mới giữ nổi Châu Đổic. Bộ binh giặc đánh chiếm vùng Thất
Sơn, hành binh liên miên, bắt giết và đưa đi đày ra Côn Đảo rất
nhiều người yêu nước.
Đê chông lại các lực lượng khỏi nghĩa, người Pháp chia Nam
Kỳ ra làm 28 tỉnh, mỗi tỉnh do sĩ quan Pháp làm chủ với đội quân
lưu động, chia nhau đóng giữ rất nhiều đồn bốt. Thế nhưng tháng
3-1868, cuộc khởi nghĩa khác nổ ra ở Trà Vinh, Sóc Trăng. Ngày 1-
5-1868, Thái Văn Nhíp tức Quản Chân chỉ huy lực lượng nghĩa
quân tấn công thành Mỹ Tho. Tôi đến, nghĩa quân trèo thành lọt
vào đánh úp, giết được một sổ" quân giặc. Chúng chông trả mạnh.
Đến gần sáng, nghĩa quân phải rút. Sau đó, Quản Chân đưa lực
lượng rút về Hậu Giang phối hỢp với Nguyễn Trung Trực.
Phan Tôn, Phan Liêm sau ra Huế, rồi Hà Nội theo Nguyễn
Tri Phương.
CUỘC KHỞI NGHĨA NGUYÊN TRUNG TRựC - Nguyễn Trung Trực,
trước có tên là Nguyễn Văn Lịch, người Tân An, làm ruộng và chài
lưới, đã lập nhiều công lớn. ông là người chỉ huy trận đốt cháy tàu
Espérance trên sông Nhật Tảo năm 1861, đưỢc phong chức thành
thủ uý, trấn nhậm vùng Hà Tiên. Giặc chiếm miền tây Nam Kỳ,
triều đình cử ông làm lãnh binh Phú Yên. ồng ở lại cùng dân Hà
Tiên lập căn cứ ở Hòn Chông, dọc theo ven biển từ Hà Tiên đến
phần cực nam, kê cả đảo Phú Quốc. Lực lượng khởi nghĩa bao gồm
nhiều nông dân và dân chài lưới.
Sau khi chiếm đóng Hà Tiên, quân Pháp lập vị trí quân sự
kiêm cai trị đồn Rạch Giá, còn gọi là đồn Kiên Giang. Nguyễn
Trung Trực tìm cách vận động lính nguy quay về với chính nghĩa.
Chủ tỉnh bắt được một người cộng tác với nghĩa quân, ông nhận
định rằng nếu không chủ động tấn công trước thì giặc có thể phá
vỡ hệ thống nội ứng ở ngay đồn và chúng sẽ đánh vào Hòn Chông
nữa, bèn lập kế hoạch đánh chiếm lại đồn Rạch Giá bằng lốì đánh
cận chiến mà nghĩa quân vốh sở trường. Trung Trực bí mật kéo
quân về Rạch Giá. Trong tay quân khởi nghĩa chỉ có giáo mác. 4
giờ sáng ngày 16-6-1868, hai lính đồn bị giết, lập tức nghĩa quân
vượt tường xông vào cận chiến. Chủ tỉnh và đồn trưởng và hầu hết
quân giặc đều bị giết ngay tại chỗ bằng giáo mác. Nghĩa quân
hoàn toàn làm chủ tỉnh lỵ Rạch Giá từ sáng ngày 16-6-1868.
499