Page 497 - Việt Sử Kỷ Yếu

sẵn. Cô" đạo Legrand được bộ chỉ huy phái về Huế báo tin Pháp đã
làm chủ toàn bộ Lục Tỉnh. Tự Đức và triều thần không có phản
ứng gì, chỉ xin lại vũ khí, đạn dưỢc của ba tỉnh thành và xin trả
lại Biên Hoà. Thực dân chỉ chấp thuận khoản trên.
Ngày 3-7-1867, Phan Thanh Giản uống thuốc phiện dấm
thanh mà chết, ông người Nam Kỳ, thi đậu tiến sĩ, làm quan
thanh liêm, trung thành cúc cung tận tuy thò ba triều vua, chẳng
may gặp phải khi nước nhà có biến, biết thế mình không làm được
gì, đem lòng son sắt báo đền ơn nước cho hết bổn phận người làm
tôi. Ông thọ 74 tuổi.
Giặc chiếm thêm đất, mở rộng thuộc địa, lập bộ máy cai trị
ngay. Chúng bắt tất cả các quan lại của triều đình tại ba tỉnh
Vĩnh, An, Hà, cho đưa về Huế, thay thế bằng người của chúng đã
dự bị sẵn. Nguyên từ trước, chúng đã chiêu mộ nguy binh - mã tà -
càng ngày càng nhiều, khoảng 4.000 người, bổ sung vào đoàn
quân viễn chinh. Lũ thực dân quỷ quyệt tạo ra những người có
quyền lợi gắn bó với chúng, lại dựa vào chúng làm hại đồng bào.
Bọn bán nước Trần Tử Cao, đốic phủ Lộc, Huỳnh Văn Tấn, Đỗ Hữu
Phương, Tôn Thọ Tường... ra hỢp tác với chúng, mưu đồ phú quý.
Đất Nam Kỳ biến thành đất thuộc Pháp, người Nam Kỳ trở
thành dân của nước Pháp (sujet tranẹais), thuế má, luật lệ, điều gì
cũng do chính quyền Pháp ở Sài Gòn (ta xưa quen gọi là Suý phủ)
quyết định.
NHÂN DÂN BA TỈNH MlỀN TÂY NAM KỲ TIẾP TỤC KHÁNG CHIẾN -
Bọn sĩ quan thực dân, đày tớ của tư bản Pháp chiếm đoạt đất nước
ta ngày một thêm nhiều. Quan quân triều đình, thế yếu kém,
không chống cự lại chúng. Nhưng nhân dân ta khắp ba tỉnh Vĩnh,
An, Hà (ngoài những đứa tiểu nhân vô sỉ chạy ra hỢp tác với quân
thù kiếm miếng cơm thừa canh cặn) nặng lòng yêu nước đều
không phục. Có nhiều sĩ phu không chịu ở lại với giặc, tị địa ra
Bình Thuận bằng đường thuỷ mang theo hài cô"t ông cha, cũng
như nhiều sĩ phu miền đông năm trước. Những người ở lại tham
gia phong trào nhân dân nổi dậy chông Pháp ở khắp mọi nơi, mặc
dầu đến thời bấy giờ gặp nhiều khó khăn do giặc đã sớm thiết lập
đưỢc nền đô hộ thống trị. Họ táo bạo dùng vũ khí đơn sơ, lạc hậu,
chông chọi lại với súng đạn và chiến thuyền tân tiến ngay từ khi
chúng vừa mới lấn chiếm thêm đất đai.
PHONG TRÀO KHỞI NGHĨA ở CÁC VỪNG DỌC THEO Lưu vực
SÔNG MÊ CÔNG - Giặc vừa chiếm đóng Vĩnh, An, Hà thì lập tức
497