Page 495 - Việt Sử Kỷ Yếu

tân tiến, nhất là nhò được lũ mã tà chỉ bảo, dẫn đường, giúp sức,
quân xâm lăng dần dà ổn định được tình thế. Đồng thòi, chúng tổ
chức chính quyền cai trị, trung tướng De la Grandière kiêm luôn
chức thống đốc igouverneur), cử sĩ quan hải quân làm tỉnh trưởng,
dùng người bản xứ hỢp tác với chúng giữ chức phủ, huyện (sau
chúng chia nhỏ các tỉnh, bỏ phủ huyện, lấy tổng thuộc thẳng tỉnh).
Hạ tầng, có tông xã, dùng người địa phương. Chúng quỷ quyệt
dành chút quyền lợi cho các chức dịch tổng, xã, khiến bọn này dễ
dàng trung thành với chúng mà xa đồng bào. Thuế khoá định ra
được bọn này thu góp cho chúng. Thực dân còn mở trường học dạy
chữ Pháp và chữ quốc ngữ mẫu tự La tinh.

Thòi xưa, thực dân Pháp thường kể lể những công nghiệp to
lốn chúng đã khai hoá dân ta, thực sự chẳng có gì mấy. Công bằng,
khách quan mà nói, phải thừa nhận sự chúng đem phổ biến chữ
quôc ngữ mẫu tự La tinh rất đáng kể, có lợi nhiều cho ta, dù cũng
có lợi cả cho chúng.
Người nưốc ta thòi xa xưa có tiếng nói riêng nhưng không có
chữ viết riêng. Học hành, văn chương, án từ, mọi việc đều dùng chữ
Hán. Sau người nước nhân chữ Hán đặt ra chữ Nôm để ghi âm tiếng
ta. Thứ chữ này bất tiện, phải biết chữ Hán mối đọc được, viết được
chữ Nôm. Trong việc truyền bá đạo Gia Tô sang nưâc ta, các giáo sĩ
người Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha và Ý Đại Lợi, có thể cả người Pháp,
mưỢn mẫu tự La tinh, ghép vần, đặt ra thứ chữ quốc ngữ như ngày
nay, đê tiện giảng dạy. Nhò đó người nước ta có được lối chữ viết riêng
rất thuận tiện. Chỉ cần học vài ba tháng đã đọc, viết được rồi. Đọc, viết
được chữ Nôm đòi hỏi phải học hàng 5, 7, 10 năm. Vua Quang Trung
xưa muôb dùng tiếng ta trong giấy tờ việc công, tư, cũng như trong
việc thi cử, vì không biết đến thứ chữ mới này nên chỉ dùng chữ Nôm.
Sau, Nguyễn Trường Tộ xin vua Tự Đức mở nhiều trường dạy chữ
quốc ngữ La tinh, phổ biến tiếng nói trong dân chúng nhung bọn hủ
nho chỉ biết trọng chữ Hán, vuông vắn, đẹp đẽ, là thứ chữ của thánh
hiền. Còn chữ quốc ngữ La tinh kéo dây lằng nhằng như xích chó, là
sáng tạo của quỷ dữ, chứ của người theo tả đạo, của người ngoại dương
thù địch với dân ta, ương ngạnh không thuận (!). Đến thời thuộc Pháp,
thứ chữ này mới được phổ biến rộng rãi.

Sau khi chiếm Campuchia và tạm ổn định ba tỉnh miền đông
Nam Kỳ, thực dân Pháp tính đến việc đánh chiếm nô"t ba tỉnh

495