Page 493 - Việt Sử Kỷ Yếu
P. 493
Nam trả lại cho Campuchia toàn xứ Nam Kỳ lục tỉnh (Thuỷ Chân
Lạp), như đã đòi được nước Xiêm La trả lại cho nưốc ấy ba tỉnh
miền tây đã nhường trước kia.
A SOA - NGUYỄN HỮU HUÂN LẬP CẢN c ứ CHỐNG PHÁP ở THẤT
SƠN (1864 - 1866) - Thực dân Pháp đặt nền đô hộ trên đất
Campuchia. Hoàng thân A Soa lánh sang nước ta, ở vùng Thất
Sơn (Châu Đốc) cùng những người Khơ Me yêu nước, lập căn cứ
chông Pháp. Người Việt có Nguyễn Hữu Huân (thủ khoa Huân)
từng chỉ đạo chông Pháp ở Đồng Tháp, chức đề đôh, cộng tác với A
Soa, xây dựng cán cứ Thất Sơn, toả rộng ra cả vùng Châu Đốc - Ta
Keo, dọc biên giới Việt Nam - Campuchia. Chính quyền Pháp ở
Sài Gòn yêu cầu triều đình Huê bắt giữ Nguyễn Hữu Huân giao
cho chúng. Ong bị bắt ở Châu Đốc. (Sau ông lại còn chôAg đối
Pháp nữa, việc sẽ nói ở sau). A Soa đưỢc nhân dân ba tỉnh miền
tây Nam Kỳ hết sức ủng hộ. Trong đoàn quân của ông, có rất
nhiều người Việt tham gia. Nhiều lần quân đội Pháp ở Sài Gòn,
Doudard và triều đình u Đông tiến vào căn cứ lùng bắt hoàng
thân, nhưng chúng thất bại.
Sang năm 1864, nghĩa quân Khơ Me làm chủ khắp vùng
đông nam vương quôc, nhất là ở tỉnh Pak Nhum. Thực dân Pháp
mua chuộc dụ dỗ tay sai ám hại A Soa. ông bị kẻ phản bội vô"n là
bộ hạ cũ bắn bị thương, giải về Sài Gòn. Lực lượng của ông lại quy
tụ dưới sự chỉ huy thông nhất của thân vương Pu Com Bô.
PU COM BÔ, TRUƠNG q u y ề n l iê n m in h c h ố n g p h á p (1866 - 1868)
- Thân vương Pu Com Bô xưa do cuộc tranh quyền ở triều đình u
Đông, phải đi lánh nạn 17 năm ở hạ Lào. Khi nghe tin quân Pháp
xâm lược, thân vương phẫn uất. Tháng 4-1865, một sô" nhà yêu
nước cùng chí hướng giành lại độc lập tự chủ cho nước liên lạc với
thân vương, coi ông là minh chủ, gương cao ngọn cờ chông Pháp.
Tháng 5-1866, Pu Com Bô liên lac với Trương Quyền và lực lượng
chông Pháp còn lại của thiên hộ Dương, xây dựng cán cứ Tây Ninh
và Giao Loan. Liên minh chiến đấu chông kẻ thù chung giữa nhân
dân hai nước, hình thành chiến trường khởi nghĩa rộng lớn bao
gồm các tỉnh, từ Sài Gòn, Gia Định lên tới kinh đô u Đông, từ
vịnh Xiêm La đến biên giới Campuchia. Từ ngày 5 đến 7 tháng 6-
1866, nghĩa quân mở cuộc tấn công vào thành Tây Ninh. Tên tỉnh
trưởng và một sĩ quan Pháp bị giết tại trận. Đêm 23 rạng 24
tháng 6, quân Việt cùng lúc tấn công các vị trí quanh Sài Gòn;
493
