Page 463 - Việt Sử Kỷ Yếu

thuộc dòng đích, lên ngôi. Đứng đầu là Đoàn Trưng, một người học
trò giỏi, được đức ông Tùng Thiện vương mến tài, gả con gái cho.
Đoàn Trưng cùng các em là Đoàn Hữu Ái, Đoàn Tư Trực và bọn
Trương Trọng Hoà, Phạm Lương kết làm Sơn Đông thi tửu hội
mưu đại sự, chiêu dụ quân lính và dân phu xây lăng tẩm ở công
trường Dương Xuân và cùng với quan hữu quân Tôn Thất Cúc và
mây người cầm quyền chỉ huy làm nội ứng.
Đêm 8 - 8 âl năm 1866, đảng Đoàn Trưng đem quân vào cửa tả
dịch, chực xông vào giết Tự Đức. Có chưởng vệ Hồ Oai đóng được cửa
điện lại, hô quân bắt được Trưng, Trực và đồng đảng. Do đoàn quân
này phần lớn không có súng ống, gươm giáo, mà chỉ mang có cái chày
giã vôi là khí giới, nên người ta gọi là giặc chày vôi.
Đinh Đạo phải xử giảo. Tôn Thất Cúc tự vẫn chết. Các quan
có trách nhiệm phải chiếu tội nặng nhẹ, phải đánh, phải giáng.
Đồng thòi, ở vùng Quảng Ngãi hay có những người Đá Vách
xuông cướp phá, quấy nhiễu dân gian. Tuần phủ Nguyễn Tấn ra
sức đánh dẹp mãi mới yên.
GIẶC KHÁCH ở BẮC k ỳ - Thê kỷ XIX, bên Trung Quôc nhà mãn
Thanh cũng lạc hậu, suy yếu, bị các cường'quốc Anh, Pháp đánh
thua. Dân chúng người Hán nổi dậy, mưu phục quốc, tiêu diệt lũ
man di. Năm 1849, ở Quảng Tây có Hồng Tú Toàn cùng với Dương
Tú Thanh, Tiêu Triều Quý, Lý Tú Thành nổi lên xưng là Thái
Bình Thiên Quốc, chiếm giữ đất Kim Lăng và các tỉnh phía nam
Trường Giang. Họ bản chất là những nông dân bị áp chế chôKg đốì
lại chính quyền Mãn Thanh. Bọn Tăng Quốc Phiên, Tả Tôn
Đường, Lý Hồng Chương hết sức đánh dẹp, lại nhờ thế ngoại quốc
tư giúp, mãi đến nám 1863 mới bắt được các tướng Thái Bình.
Hồng Tú Toàn uôKg thuốc độc tự tử. Nhà Thanh thu phục các tỉnh
miền nam. Dư đảng Thái Bình là bọn Ngô Côn chạy sang nước ta,
trước nói xin hàng, sau biến chất, chỉ còn là lũ giặc hung dữ đi
cướp phá các tỉnh. Quan quân ta phải đánh mãi.
Năm 1868, Ngô Côn chiếm giữ tỉnh thành Cao Bằng. Tổng
đốc Phạm Chi Hương viết thư xin quan nhà Thanh sang cùng tiễu
trừ. Phó tướng Thanh Tạ Kế Quý cùng với tiễu phủ ông ích
Khiêm, đê đốc Nguyễn Viết Thành đánh phá quân giặc ở Thất
Khê. Quan quân ta thua ở Lạng Sơn. Nguyễn Viết Thành cùng
tham tán Nguyễn Lệ tử trận. Phạm Chi Hương bị giặc bắt. Triều
đình cử Hà Ninh tổng đốc Vũ Trọng Bình kiêm Tuyên Thái Lạng
quân thứ khâm sai hội vồi đề đốc Quảng Tây Phùng Tử Tài đánh

463