Page 459 - Việt Sử Kỷ Yếu

Lại định lệ cho quyên từ 1.000 quan trở lên thì được hàm cửu
phẩm, lên đến 10.000 quan thì đưọc ban lục phẩm, dùng lôl đòi
trước bán quan để lấy tiền.
VIỆC VĂN HỌC - Tự Đức hav chữ, trọng Nho học, chăm việc
khoa giáp, sửa sang việc thi cử, đặt ra Nhã Sĩ khoa và Cát Sĩ
khoa, chọn người có văn học ra làm quan. Lại đặt ra Tập Hiền
viện và Khai Kinh Diên cùng các quan bàn sách vở, làm thơ phú,
nói chuyện chính trị. Bản thân nhà vua cũng là thi sĩ, có 3 tập thơ
Ngự ch ế thi văn được in, lại làm sách chữ Nôm Thập điều, Tự học
diễn ca, Luận ngữ diễn ca đế dạy dân cho dễ hiểu.
Tự Đức sai các quan trong Quốc sử quán soạn bộ sử Việt sử
thông giám cương mục, chép từ đời thượng cổ đến hết đòi Hậu Lê.
Bộ sách này, người ta quen gọi là Khăm định Việt sử.
VIỆC BINH CHÊ - Thòi Tự Đức lắm giặc giã, nhà vua cần đến
việc võ. Nám 1861, truyền cho các tỉnh chọn lấy những người khoẻ
mạnh làm lính võ sinh. Năm 1865, lại mở khoa thi võ tiến sĩ.
Tuy nước ta bấy giờ có lính võ sinh, có quan võ tiến sĩ nhưng
thời thế đã đổi khác. Người ta đánh bằng súng nạp hậu, bằng đạn
trái phá, chứ không còn bằng gươm giáo như trước nữa. Mà quân
lính ta mỗi đội 50 người, chỉ có 5 người cầm súng điểu thương cũ,
phải châm ngòi mới bắn được, mà lại ít đưỢc luyện tập, cả năm
mới có một lần tập bắn, mỗi người chỉ được bắn có 6 phát đạn.
Quân lính như thế, hĩnh khí như thế, mà quan lại cho lính về
phòng, mội đội chỉ để chừng 20 người tại ngũ. Vậy nên khi có sự,
không lấy gì mà chông giữ được.
GIẶC GIÃ TRONG Nước - Tự Đức chăm lo việc trị an. Năm 1850
sai Nguyễn Tri Phương làm kinh lược đại sứ sáu tỉnh Nam Kỳ;
Phan Thanh Giản kinh lược Bình Định, Phú Yên, Khánh Hoà,
Bình Thuận; Nguyễn Đăng Giai kinh lược Hà Tĩnh, Nghệ An,
Thanh Hoá, khám xét công việc các quan lại và sự làm ăn của dân
gian, hay dở tâu về vua biết.
Tuy vậy, thòi Tự Đức có lắm giặc giã. ĐỐI với dân Bắc Kỳ, họ
Nguyễn không có công ơn như dân Nam Kỳ. (Các chúa Nguyễn
xưa khai thác đất đai mới chiếm, tạo nên nhiều đại điền chủ,
chúng trung thành với họ Nguyễn, giúp đỡ mỗi khi cần), lòng
người còn tưởng nhớ nhà Lê. Luôn luôn có những thiên tai; hạn
hán, nước lụt, hoàng trùng, đê Văn Giang, Hưng Yên vỡ 18 năm
liền. Mất mùa, dân đói nên làm loạn. Do có loạn, việc cày cấy sản
xuất lương thực càng kém sút. Lại có sự Trung Quốic, bọn Thái
459