Page 456 - Việt Sử Kỷ Yếu

cũ mà trong thòi đại cạnh tranh quyền lợi ráo riết, đầy mưu cơ
quỷ quyệt, trí thuật gian trá thì tránh sao khỏi tai hoạ.

Xưa có lòi truyển khẩu trong dân gian rằng Tự Đức không
phải là con ruột Triệu Trị. Bà Từ Dụ sinh con gái, đổi con cho người
em lấy con trai vê nuôi. Việc này có thế là do họn Đoàn Trưng,
Đoàn Tư Trực mưu đảo chính, lập hoàng tôn đạo, con Hồng Bảo,
bịa dặt ra, Các người trong tôn thâ't không tin thế. Xét nám Tự Đức
sinh 1828 thì cha Miên Tông chưa đưọc phong làm thái tử, mà
Minh Mệnh lại có đến 78 con trai. Xét việc â'y không có thực.
Xưa (thời nửa đầu thế kỷ XX) người ta thương thấv bức tranh
vẽ một người to béo, vạm vỡ, mặt mũi dữ tỢn, mặc áo đội mũ lỗ lăng
không ra chế phục gì, dưới đề chữ chân dung vua Tự Đức.
Sử gia Trần Trọng Kim, trong sách VNSL, bác bỏ nói chân
dung Tự Đức không thế. Theo lòi tổng đôc Thân Trọng Huề, người
từng thấy dung nhan vua này thì Ngài hình dung như một nho sĩ,
trạc người bậc trung, hơi gầy, hai con mắt tinh mà lành.
Thuở trước, chỉ trừ những quan đại thần và hoàng tộc, cùng
những người vào hầu cận, vua không cho ai trông thấy mặt mà
cũng không bao giò có hình ảnh gì cả.
Tự Đức không phải người to béo, vạm vỡ, mà cũng không tàn
ác bạo ngược như người ta thường lầm.

TRIỀU THẦN - Các quan triều giúp việc tuy có những người tô"t,
thanh liêm, mà ít người giỏi nhưng đều lạc hậu, không một ai hiểu
biết rõ thòi thế, hàn những việc cải cách chính trị, mưu đồ dân
giàu nước mạnh binh cường. Trong nước cũng có được mấy người
đã đi ra ngoài, trông thấy cảnh tượng thiên hạ, về nói lại thì cho
rằng nói bậy, làm huỷ hoại mất kỷ cương (!).
Nguyễn Trường Tộ làm điều trần kể hết tình thế nước nhà và
cảnh tượng các nước, xin vua mau mau cải cách mọi việc, không
thì mất nước. Đình thần duyệt nghị, đều lấy làm sự nói càn,
không ai chịu nghe.
Đinh Văn Điền dâng điều trần nói nên đặt doanh điền, khai
mỏ, làm tàu hoả, cho mọi người phương tây vào buôn bán, luyện
tập sĩ tốt, những điều ích quốc lợi dân cả mà đình thần cho là
không hỢp thời, rồi bỏ không dùng. Sứ giả đi các nơi về tâu mọi sự,
đình thần cũng bác bỏ. Nguyễn Hiệp đi sứ Xiêm La về bàn việc
cho các nước Âu Mỹ sang thông thương. Lê Dĩnh rồi Phan Liêm

456