Page 460 - Việt Sử Kỷ Yếu

Bình nổi lên bị nhà Thanh, có người Âu châu giúp đỡ, đánh thua,
dư đảng bỏ chạy sang nước ta cướp phá. Nào giặc khách, nào giặc
ta, quan quân phải đi đánh dẹp luôn.
GIẶC TAM ĐƯỜNG - Năm 1851, có bọn giặc khách Quảng
Nghĩa Đường, Lục Thắng Đường, Đức Thắng Đường, tục gọi là
Tam Đường, quấy nhiễu vùng Thái Nguyên. Kinh lược Nguyễn
Đăng Giai khôn khéo dụ được chúng về hàng. Trong hạt được yên
một độ cuõì nàm 1854, Đăng Giai mất, đất Bắc Kỳ lại có loạn.
CUỘC N ổl DẬY CỦA LÊ DUY cự VÀ CAO BÁ QUÁT - Năm 1854 ở
tỉnh Sơn Tây, có người lập Lê Duy Cự, dòng dõi vua Lê làm minh
chủ, khởi sự chông đôi nhà Nguyễn. Cao Bá Quát, người làng Phú
Thuỵ, huyện Gia Lâm, có tài văn học, thi hương đỗ á nguyên, làm
hành tẩu bộ lễ chức quan nhỏ, tính ngang tàng, cậy văn tài coi
thường các quan triều, bị đổi ra làm giáo thụ phủ Quốc Oai. Bất
mãn, bỏ quan ra theo phò Lê Duy Cự, xưng là quốc sư. Bấy giò, ở
vùng Bắc Ninh, Sơn Tây, có nạn hoàng trùng (châu chấu) phá
hoại mùa màng nên quan triều gọi bọn Lê Duy Cự, Cao Bá Quát
nổi dậy là giặc châu chấu. Có mấy tù trưởng dân miền núi ở Sơn
Tây, Hưng Hoá tham gia công cuộc phục Lê. Cao Bá Quát lập kế
hoạch đánh Hà Nội, rồi từ Hà Nội phát triển lực lượng sang các
tỉnh khác. Nhưng kế hoạch bị lộ, quân triều đình lùng bắt ráo riết
các thủ lĩnh. Công cuộc nổi dậy chỉ diễn ra ở vùng Mỹ Đức (Hà
Đông), rồi tiến ra ưng Hoà và Thanh Oai. Quân triều các tỉnh
chung quanh dồn dập tiến đánh. Qua mấy trận giao chiến, nghĩa
quân bị thất bại.
Sang đầu nàm 1855, Cao Bá Quát hoạt động ở vùng An Sơn
(Sơn Tây), quân triều lên vây đánh. Trong trận giao chiến ác liệt,
quân thua. Cao Bá Quát bị chém (ông bị chém tại trận, đầu bị cắt
đưa về bêu tại làng Phú Thuỵ nguyên quán. Không phải bị bắt
sống như có mấy tập sử, kể cả VNLS đã lầm).
Cao Bá Quát chết rồi, bè đảng Lê Duy Cự còn chông đối lai
rai cho mãi đến năm 1856. Đồ đảng thủ lĩnh Mường ở Hoà Bình
đến tháng 10 nám ấy bị bắt, nghĩa quân mới tan rã. Nhưng từ
đấy, không năm nào là không có giặc.
TẠ VĂN PHỤNG - Tạ Văn Phụng theo đạo Gia Tô, từng theo
giáo sĩ ra ngoại quốc đi học đạo, làm lính mộ theo trung tướng
Charner khi quân Pháp đánh vào Quảng Nam Đà Nang. Năm
1861, Phụng ra bắc, mạo nhận là Lê Duy Minh, dòng dõi vua Lê,
tự xưng làm minh chủ, cùng với đạo trưởng (trùm họ đạo) Trương
460