Page 455 - Việt Sử Kỷ Yếu

Tự Đức lên ngôi năm 19 tuổi, học hành thông thái, thờ mẹ
rất có hiếu, tính điềm đạm, chăm làm việc, ham đọc sách, giỏi văn
thơ Hán và Nôm. Những bản châu phê lòi văn rất hay, chữ tốt.
Nhưng kiến thức không vượt trên các nhà nho cổ hủ, chỉ biết theo
lễ nghi Khổng Mạnh, trị dân theo Đường, Ngu, Tam đại, lấy việc
làm của người xu’a hàng mấy ngàn năm trước làm khuôn vàng
thước ngọc cho muôn đòi, không biết đến thòi thế đã đổi khác, sinh
hoạt học thuật đã tiến bộ nhiều, tòng cổ không còn thích hỢp với
thời đại mối nữa. Lại thừa hưởng cơ nghiệp không mấy tốt đẹp của
các vua trước không thức thời, đã phạm sai lầm khiến nước yếu
dân hèn. Nếu Tự Đức sáng suốt, trông xa thấy rộng, cải tiến chính
trị thì cũng còn cần phải nhiều năm khó khăn, chưa chắc gì đã kịp
cứu thoát nước nhà suy vong. Huốhg chi lại đi theo nền nếp hỏng
455