Page 450 - Việt Sử Kỷ Yếu

Minh Mệnh từ khi mới lên ngôi đã có ý không muôn cho
người ngoại quốc vào giảng đạo trong nước. Năm 1825, khi tàu
Thétis vào Đà Nang, có giáo sĩ Rogorot ở lại giảng đạo các nơi.
Minh Mệnh mới có dụ cấm đạo, truyền các quan phải khám xét
tàu bè ngoại quổic ra vào cửa biển. Trong dụ có nói: Đạo phương
tây là tả đạo, làm mê hoặc lòng người và huỷ hoại thuần phong
mỹ tục, cho nên phải cấm để khiến mọi người nước theo chính đạo.
Lại tìm những giáo sĩ trong nước đưa cả về kinh đê dịch các sách
tây ra chữ Việt, chủ ý không vì việc dịch sách, mà để khỏi đi giảng
đạo ở các nơi hương thôn.
Không phải chỉ riêng Minh Mệnh mới ghét đạo, các quan triều
hầu hết cũng đều một ý nên sự cấm càng nghiệt thêm. Nhưng cấm
thế nào, trong nước vẫn có những người đi giảng đạo. Nhà vua thấy
sự trái phép lại có dụ ra bắt các giáo dân phải bỏ đạo. Ai bắt được
giáo sĩ đem nộp thì có thưởng. Năm ấy ở Huế có một giáo sĩ phải xử
giảo và các nơi rối loạn vì sự bắt đạo và giết đạo.
Trong nước có giặc giã nổi lên, nhà vua ngờ giáo dân giúp các
toán nổi dậy, lại càng cấm nghiệt. Từ năm 1834 đến năm 1838, có
nhiều giáo sĩ và đạo đồ bị giết, nhất là từ khi bắt được cô" Du
(Marchand) giúp Lê Văn Khôi, sự cấm giết lại dữ tợn hơn trước.
Minh Mệnh cấm tả đạo, ban ra những huấn điều khuyên dân
giữ đạo chính. Nhưng dù dùng uy quyền giết hại thì dân khổ, chứ
lòng tin tưởng của người ta không lay chuyển được. Có những giáo
sĩ một niềm liều sông chết đi truyền giáo cho đưỢc. Có người đào
hầm ở dưới đất hàng mấy tháng để dậy đạo. Ý chí bền chặt như
vậy, hình phạt cũng vô ích.
Năm 1838, Minh Mệnh sai sứ sang Pháp điều đình với chính
quyền Pháp về việc ấy nhưng Hội truyền đạo ngoại quốc xin vua
Pháp Louis Philippe đừng tiếp.
Về sau, việc cấm đạo cứ dai dẳng mãi đến khi quân Pháp
sang xâm.

Không thể cho việc Minh Mệnh giết hại giáo sĩ và giáo đồ là
tàn bạo, ngược ác. ông làm việc này vẫn tưởng mình làm việc hay,
việc tôt, trừ tiệt những kẻ gian tà để giữ gìn chính đạo, thuần
phong mỹ tục của dân trong nưốc. Cũng như Louis XIV nưốc Pháp,
Philippe II nước Tây Ban Nha giết hại bao nhiêu người theo đạo
Tin lành, đâu có biết mình làm điều trái lẽ. Ngày nay, sự bao dung
đã được truyền, thế mà tại Inđônêxia và mấy nưốc châu Phi, người
450