Page 452 - Việt Sử Kỷ Yếu

sang việc cai trị, tu chỉnh pháp luật, mở mang kinh tế, ván hoá,
lại có uy vũ mở mang bò cõi đất nước, biết trọng dụng nhân tài
(Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Tri Phương, Trương Minh Giảng),
khiến nước ta có cương kỷ, đầy vẻ cường thịnh một thời; tuy có sự
hẹp hòi với công thần (Lê Văn Duyệt, Lê Chất) và dùng cực hình
man rỢ trị tội những kẻ chông đôi. Nếu sinh vào 5, 3 thế kỷ trước
thì kể ra không đến nỗi nào. Nhân loại đã tiến bộ nhiều, thòi thế
đã thay đôi mà ông chỉ biết tòng cổ, không trông xa thấy rộng biết
đến nền văn minh cơ khí của người Âu châu, đã phạm sai lầm
đáng tiếc: vụng về trong việc giao dịch với các người ngoại dương,
lại không có độ lượng khoan dung đem giết giết hại giáo sĩ và giáo
đồ đạo Gia Tô. Hai vua sau lại cứ theo lầm lỗi ấy nên đã xảy ra
những việc không hay lớn.
Sử gia Trần Trọng Kim phê bình Minh Mệnh; Chính trị có
nhiều điều hay, nhưng cũng có nhiều điều dở, biết cương mà
không biết nhu, có uy quyền mà ít độ lượng, biết có dân có nước
mà không biết thời thế tiến hoá. Cho nên gọi là anh quân thì quá
đáng, gọi là bạo ngược thì không công bằng.
Phạm những điều lầm lỗi nói trên không phải chỉ riêng nhà
vua mà trách nhiệm chung cả triều đình và cả bọn sĩ phu trong
nước thời bấy giờ không có được người sáng suốt hiểu biết thời thế.

NGUYỄN HIẾN TỔ 1841 - 1847
huý MIÊN TÔNG (1811 - 1847)

N iên hiêu: Thiệu Trị

ĐỨC ĐỘ VUA THIỆU TRỊ - Tháng giêng âl năm 1841, hoàng thái
tử Miên Tông lên ngôi, đặt niên hiệu là Thiệu Trị.
Thiệu Trị tính thuần hoà, không được quả cảm như cha. Mọi
việc học hiệu, chế độ, thuế má, điều gì cũng theo như triều trước.
Quan triều bấy giờ có Trương Đáng Quế, Lê Ván Đức, Doãn uẩn, Võ
Văn Giai, Nguyễn Tri Phương, Lâm Duy Tiếp trong ngoài giúp việc,
ở miền nam, dân Khơ Me (người Chân Lạp) nổi loạn, quân Xiêm La
sang đánh phá, nhà vua phải dùng binh đánh dẹp mãi mối xong.
VIỆC NƯỚC CHÂN LẠP - Dưới thời Minh Mệnh, Trương Minh
Giảng và Nguyễn Xuân đại phá quân Xiêm La, bảo hộ nước Cao
Miên (Chân Lạp, Campuchia), đổi làm Trấn Tây thành, cai trị,
thu thuế, coi như một miền đất nước ta. Nhưng quan lại người
nước ta sang bên ấy không khôn khéo đối xử với người bản xứ, hầu
452