Page 438 - Việt Sử Kỷ Yếu

Minh Mệnh thông minh, thâm nho học, tài văn chương, tôn
sùng đạo Khổng Mạnh, rất chăm chỉ làm việc, tiếc rằng không am
hiểu thời thế, không có lượng khoan dung, nên tuy không hẳn là
vua tàn ác, mà chang phải là vua hiền tài.
Minh Mệnh lên ngôi năm 30 tuổi, am hiểu việc triều chính,
việc gì cũng muốn biết, thường thức khuya xem văn chương, sớ. ồ
triều đặt thêm ra các tự và viện. Có nội các tựa như phòng bí thư
và Cơ Mật viện dùng đại thần coi các việc quân quốc cơ yếu. Tôn
nhân phủ coi mọi việc trong hoàng tộc. Các phẩm cấp quan chế có
từ nhất phẩm đến cửu phẩm, mỗi phẩm chia làm chính và tòng
hai bậc. Năm 1831, Minh Mệnh theo lôl nhà Thanh đổi các trấn
làm tỉnh. Trước có 27 trấn đổi thành 31 tỉnh, thêm các tỉnh Hưng
Yên, Ninh Bình, Hà Tĩnh, An Giang. Mỗi tỉnh đặt chức tổng đôc,
tuần phủ, bô chính sứ, án sát sứ và lãnh binh.
Lương bổng quan lại đồng niên và tiền xuân phục định
chánh nhất phẩm tiền 400 quan, gạo 300 phương, tiền xuân phục
70 quan,... tùng cửu phẩm tiền 18 quan, gạo 16 phương, tiền xuân
phục 4 quan.
Lương tổng quan viên ít ỏi, nhưng đồi sông thời bây giò đơn
giản. Các tri phủ, tri huyện, tri châu còn được thêm tiền dưỡng
liêm đồng niên từ 20 đến 50 quan.
VIỆC HỌC HÀNH - Đạo trị nước trước hết cần phải gây lấy
nhân tài. Minh Mệnh yêu dùng những người có văn học, mở Quôc
Tử Giám, cấp học bổng cho các giám sinh. Năm 1822 bắt đầu mở
kỳ thi hội, thi đình, lấy người đỗ tiến sĩ, phó bảng. Cứ 3 năm mở
kỳ thi hương, năm trước thi hương thì năm sau thi hội, thi đình.
Đổi hương công làm cử nhân, sinh đồ làm tú tài. Phép thi hương
có 4 kỳ: đệ nhất kinh nghĩa, đệ nhị tứ lục, đệ tam thi phú, đệ tứ
văn sách.
Trần Trọng Kim trong sách Việt Nam sử lược có nói: Minh
Mệnh cũng nhận xét lôi học thi cử nghiệp là sai, nhưng lại không
biết nên phải cải cách thế nào, nên sự học của mình vẫn giữ
nguyên như cũ.
Minh Mệnh lo việc làm sách vỏ, đặt ra quốc sử quán, ban
thưởng cho những ai tìm được sách cũ làm ra sách mới.
VIỆC SỬA SANG PHONG TỤC - Những năm lắm giặc giã, phong
tục thành ra kiêu bạc, dân lắm người cờ bạc, rượu chè, hay mê
hoặc tà giáo. Minh Mệnh soạn ra 10 điều huấn dụ;
- Đôn nhân luân, trọng cương thường.

438