Page 434 - Việt Sử Kỷ Yếu
P. 434
đến việc học hành thi cử, lập văn miếu ỏ các doanh, các trấn, đặt
Quôh tử giám ở kinh thành, mở khoa thi hương tuyển người có học
ra làm quan, đặt chức đôh học ở các trấn, cũng lo đến địa dư và
quốc sử. Lê Quang Định soạn sách Nhất thống địa dư chí gồm 10
quyển năm 1806. Năm 1811, sai quan tìm dã sử sửa lại quốc sử.
Ván quôh âm thời ấy thịnh. Bài Văn tế tướng sĩ trận vong khi
Nguyễn Văn Thành chủ tế, không rõ ai soạn, là áng văn chương
đại bút. Truyện Hoa Tiên của Nguyễn Huy Tự và Truyện Kiều
của Nguyễn Du xuất hiện thòi bấy giò.
VIỆC BANG GIAO VỚI TRUNG QUỐC - Năm 1804, Thanh Nhân
Tông Gia Khánh sai Tô" Bô" Sâm, án sát Quảng Tây, sang tuyên
phong Gia Long làm Việt Nam quốc vương. Từ đó, chiếu lệ ba nám
một lần sang công vua Thanh. Đồ công phẩm là 200 lạng vàng,
l.óoo lạng bạc, lụa và cấp mỗi thứ 100 câv, 2 bộ sừng tê, ngà voi
và quan quê" mỗi thứ 100 cân.
Bấy giờ, nhà Thanh không còn hùng mạnh như xưa nữa mà
đã có sự suy nhược. Thê" mà vua tôi Gia Long không biết điều đó,
phí phạm tài nguyên qiiôc gia đem cung phụng vua Trung Quốc.
VIỆC BANG GIAO VỚI NUỚC c h â n l ạ p và NUỚC xiêm la - Các
chúa Nguyễn xưa vẫn giữ quyển bảo hộ nước Chân Lạp. Nặc ông
Tôn được chúa Nguvễn dựng làm vua Chân Lạp các năm 1760 -
1770, sau bị anh em hiếp chế, phải chia quyền làm ba: Nặc ông
Vinh làm vua đầu, mình làm vua thứ hai, em Nặc ông Tham vua
thứ ba. Sau Nặc ồng Vinh giết hai em làm vua một mình. Phúc
Ánh ở Gia Định sai Đỗ Thanh Nhân sang đánh Nặc ồng Vinh, lập
con Nặc Tôn là Nặc Ong Ân mới 8 tuổi lên làm vua. Hồ Văn Lân ở
lại bảo hộ. Đến khi Gia Định thất thủ, quyền bảo hộ Chân Lạp
thuộc về Xiêm La. Năm 1796, Nặc ông Ân mất, con là Nặc ông
Chân lên thay, thần phục vua Xiêm La. Năm 1807, Nặc ông Chân
bỏ Xiêm La, thần phục nước ta, theo lệ công hiến ba năm một lần.
Công phẩm là 2 con voi, 2 ngà voi, sa nhân, đậu khấu, hoàng lạp,
cánh kiến, mỗi thứ 50 cân và sơn đen 20 lọ.
Nặc Ông Chân có ba người em là Nặc ông Nguyên, Nặc ông
Lem và Nặc Ong Đôn muôn tranh quyền, sang cầu cứu Xiêm La.
Xiêm La bắt Nặc ông Chân chia đất cho các em. Nặc ông Chân
không chịu. Quân Xiêm La sang đánh thành La Bích. Nặc Ong
Chân chạy sang Tân Châu cầu cứu. Năm 1811, Gia Long sai đưa
thư sang trách nước Xiêm La. Vua Xiêm La thuận để cho nước ta
xử trị. Năm 1813, Gia Long sai Lê Văn Duyệt đem hơn 1 vạn
434
