Page 415 - Việt Sử Kỷ Yếu

liệt, đánh trăm trộn trăm thắng, (liệt quân Xiêm l.a và đại phá
quân Thanh xâm lư(Jc. Việc cai trị thì phát triển kinh tẻ va văn học,
chấn hưng nông nghiệp, mở trường h()c tại các xã, tôn tipng sĩ nhân,
đặc hiệt khác người hiêt quý tiêng nói cua người nước nhà, dùng chữ
Nôm trong giấy tờ việc công cũng nhif trong thi cử. Ong rất đáng được
quý trọng nhưng không phải việc làm nào của ông cũng hay, cũng tốt.
Xét ông đã phạm mấy điểu đáng trách. Đã đem đại quán Phú Xuân
vảo vây Quy Nhơn, đánh vua Thái Đức là anh ru()t. ('hiên sự kéo dài
đến ha tháng, quân sĩ cả đ()i hên chết hại rất nhiều, làm suy kém tiềm
lực quốc gia, lại đế cho Nguyễn Phúc Anh trỏ về lấy lại xú (iia Định.
Điều thứ hai là xưng đế. M()t nước mà có hai vua cam (]uyền không
phải là hay. Chính quyền không thtmg nhất chia rẽ không những
quân đ()i mà cả trong dân chúng nữa. Ong có thô cứ (té 'Fhái Đức ở hư
vị, mà nắm giữ hêt moi quyền quân sự và chính trị, kh(')ng làm vua
nhưng lại có rộng quyền hơn vua. Như thê có V(3 (lẹỊi đẽ hơn. Điều lầm
thứ ba rất to lớn là ông có dục vọng quá cao, muíìn múu (lánh nước lớn
người đỗng lại có trình độ văn hoá, kỹ thuật cao h(in luũic la. Đây là
sự kh() có thê thành công mà dù có thắng chiếm dưoc dất cùng không
thể nào giữ vĩnh viễn được. Ngay trong việc sửa soạn, lập số hộ khẩu,
phát tín bài để tiện bắt lính, phá đồ thò tự để (lúc tiền phạm tín
ngưỡng, khiến dân oán.
(ịuang Trung đã dựng nên cơ nghiệp nhà l'áy Sơn, sửa sang
việc nước C(í sự tiến hộ mọi mặt nhưng mấy d i ề u s a i t r á i của ông
cũng bất l(ứ cho nhà Tây Sơn.
VUA NGUYỄN QUANG TOẢN 1793 - 1802 - Niên hiệu: cảnh Thịnh
1793 - 1800, Bảo Hưng 1801 - 1802
(^uang Trung khuất. Thái tử Nguyễn (^uang Toan mối lên 10
tuổi, triều đình tôn lên làm vua. dật niên hiệu (kinh Thịnh. Sau
thành Phú Xuân thất thủ, vua t(")i nhà Tây Sơn chạy ra hắc, đổi
niên hiệu là Báo Hưng.
Cảnh Thịnh lên ngôi, còn nhỏ tuổi. Moi việc do thái sư Bùi
Đắc Tuyên quyết đoán. Đắc Tuyên là anh ru()t thái hậu, uy quyền
hống hách. Các quan văn võ nhiều ngưìứ không phục nên về sau
trong triều phân ra bè đảng, các dại thần giết hại lẫn nhau. Cơ
nghiệp nhà Tây Sơn không bao lâu đ(')’ nát.

NtỉCYỄN PHÚC ÁNH TH(')N(; NHẢ i (HANG SƠN

PHÚC ÁNH LUU v o n g ở x iêm l a - B ị (lánh duôi ráo riết sau
trận đại bại vối quân đội Xiêm La, Phúc Anh cùng nhóm tướng

415