Page 376 - Việt Sử Kỷ Yếu

nghèo đói được chiêu mộ đi khẩn hoang. Chỉ có cuộc khởi nghĩa
Tây Sơn là to lớn.
Năm 1747, có thương nhân Hoa kiều Lý Văn Quang nổi dậy
ở Gia Định, tập hỢp 300 người, chiếm hãi Đông Ph(7. xưng là Đông
Phô" đại vương, chống lại chính quyền họ Nguyễn, giết khâm sai
Nguyễn Cư Cận, định chiếm dinh Trấn Biên. Đây là toán giặc
khách, có mưu sự xưng bá đồ vương trên đất nước ta. Do không
đưỢc người nước ta theo nên chỉ sau một thời gian ngắn cầm cự,
bọn Lý Văn Quang 57 người bị quan quân ta bắt giêt.
Ngoài ra, có mấy vụ nổi dậy của dân thiểu sô" ở dãy núi Trường
Sơn và vùng Tây Nguyên, của người Chăm và người Khư Me. Quan
trọng có sự kiện năm 1746, người Chăm nổi dậy ỏ Thuận Thành,
người Chăm Rê ở miền núi Quảng Ngãi. Quân Nguyễn phải lập 6
đạo binh phòng giữ. Năm 1770, người Chăm Rê lụi nổi dậy mãnh
liệt, đánh xuống đồng bằng. Chúa Nguyễn phải điều động thêm
quân lính hai phủ Quy Nhơn và Phú Yên mới đàn áp được yên.
Giữa thê kỷ XVIII, có những cuộc bạo động lẻ tẻ. Năm 1769,
có cuộc nổi dậy của Lía ở Quy Nhơn quy mô khá to lớn. Lía còn có
tên là Đoan, là một nông dân nghèo có sức khoẻ. giỏi võ nghệ, tính
khí khái, thuở nhỏ đi ở bị địa chủ cường hào hành hạ, sau vào
rừng, tập hỢp dân nghèo đói nối dậy, cướp của nhà giàu phân chia
cho kẻ nghèo đói. Từ căn cứ Truông Mây, Lía từng đem quân đánh
giết lũ cường hào gian ác, được dân chúng Quảng Ngãi, Quy Nhơn
mến phục. Chúa Nguyễn phải dùng đại quân mới dàn áp nối.
TRƯƠNG PHÚC LOAN CHUYÊN QUYỀN - Năm 1765. Võ vương
Phúc Khoát mất, trước đã lập người con thứ, 9 là Kiêu (Hiệu) làm thế
tử nôi nghiệp. Bấy giờ, thê" tử đã mất trước rồi, người con thê tử là
Phúc Dương còn nhỏ. Người con trưởng Võ vương cũng mất rồi. Võ
vương để di chiếu lập người con thứ hai là Chương (thân sinh ra Phúc
Ánh tức Gia Long sau này) kê" vỊ. Nhưng quyền thần Trương Phúc
Loan, ý muôn chuyên quyền làm bậy, đổi tò di chiếu, lập người con
thứ 16 là Phúc Thuần mới 12 tuổi lên làm chúa, gọi là Định vương.
Trương Phúc Loan nắm giữ mọi quyền chính, tham lam, tàn
ác, vơ vét mọi tài nguyên quốc gia không chừng mực nào, giết hại
nhiều quan văn võ không theo bè đảng mình, lại kiêu ngạo quá độ,
không còn coi ai ra gì, cho nên dân chúng oán ghét, các người tôn
tộc họ Nguyễn cũng không ưa. Các quan, các tướng của họ Nguyễn
cũng đều không phục cả. Vì thê nên có việc quân Tâv Sơn nôi dậy
và quân chúa Trịnh Đàng Ngoài vào đánh chiếm Phú Xuân.
376