Page 374 - Việt Sử Kỷ Yếu

đến đậu ở hến. Phô" Hiến thành nơi đô hội sầm uất; Thứ nhất Kinh
kỳ, thứ nhì Phô" Hiến.
Đàng Trong thì chúa Nguyễn mở cửa Hội An (Quảng Nam)
cho các người ngoại quôc: Bồ Đào Nha, Hoa, Nhật lạp thương
điếm. Thương thuyền các nưởc Au châu khác đi đến mua bán cũng
nhiều. Người Âu gọi Đàng Trong là nước Quảng Nam.
Do mua bán nhiều hàng hoá với người ngoại quốc, nhiều nhà
buôn khôn khéo trở nên giàu có lớn, gia tư hàng vạn lạng hạc,
không còn bị coi thường nữa. Họ cũng đóng vai trò quan trọng
trong xã hội. Chúa Trịnh Doanh phát biêu; Hiện nay sau cơn binh
lửa, tài lực của dân thiếu thôn thì còn trông vào các nhà giàu buôn
bán chuyên vận chỗ có đến chỗ không. Các nhà buôn giàu có và
khá giả có nếp sông quan cách, người ta gọi là nếp sông hàng phô".
Văn hoá. Văn học tiến triến nhiều. Bài Bìn Ngô đại cáo
của Nguyễn Trãi là áng văn chương tuyệt tác. Văn chiíơng triều
Lê rất chải chuôt, lòi mài giũa tinh vi. Thịnh thời có Tao Đàn nhị
thập bát tú dưới triều Hồng Đức, nhưng hầu hết là chữ Hán. Lê
Thánh Tông có làm thơ quốc âm, nói vê cái gì cũng thấy có khí
tưỢng nhà vua. Các bài ca: Lòi khuyên học trò, dạy con ăn ở cho có
đức, nữ huấn của Nguyễn Trãi bằng quốc âm được truyền tụng
rộng rãi.
Nhiều quyển truyện văn vần quốc âm được soạn ra, không rõ
tên tác giả; Nhị độ mai, Phan Trần, Lý Công, Trương Chi, Tông
Trân, Phạm Công Cúc Hoa...
Thế kỷ XVIIl, Đặng Trần Côn soạn Chinh phụ ngâm khúc
bằng Hán văn, lòi rất trau truôt, học giả người Hoa khen tài
thanh nghị luật. Sách được nhiều người dịch ra quốc âm. Bản dịch
hay nhất của Đoàn Thị Điểm hay Phan Huy Chú (?) được lưu
truyền rộng rãi.
Về sử học, có Phan Phu Tiên, dưới triều Lô Nhân Tông (1443
- 1459) viết quốc sử kế từ Trần Thái Tông đến hêt thòi thuộc
Minh. Ngô Sĩ Liên, dưới triều Lê Thánh Tông (1460 - 1497) viết bộ
Đại Việt sử kí. Sau có Vũ Quỳnh viết Đại Việt thông giám . Phạm
Công Trứ viết Việt sử toàn thư. Lê Hy và Nguyễn Quý Đức viết
Quốc sử thực lục. Đến triều Cảnh Hưng (1740 - 1786), có Lê Quý
Đôn viết Đại Việt thông sử và Ngô Thì Sĩ viết Việt sử tiêu án.
Về y học, dưới triều cảnh Hưng, có Lê Hữu Trác hiệu Hải
Thượng Lãn ông tinh thông thuốc bắc, viết bộ sách thuốc lớn,
đưỢc truyền tụng, có giá trị rất cao.

374