Page 370 - Việt Sử Kỷ Yếu

Nai hay khoai mì). Mấy loại lương thực này được trồng trọt nhiều
khắp nơi, thường dùng trong bữa ăn bình dân.
Người nước ta xưa chịu ảnh hưởng văn hoá Trung Quôh, lễ
nghi theo Chu Công, Khổng Tử, thờ cúng tố’ tiên và các vị có công
với nước, với loài người. Trước kia, đạo Phật truyền bá không gặp
trở ngại gì, người theo đạo Phật vẫn thò cúng ông vải và các thần
thánh. Đạo Gia Tô truyền bá sang nước ta, có những người nước ta
theo, lễ nghi có khác, nên bị coi là phá hoại phong hoá, lễ giáo cô
truyền rất hay. Người đã có tín ngưỡng thì chỉ cho đạo mình là
thật, là đúng, coi đạo khác là tà đạo, đạo dôi. Thòi xvfa, người nước
ta chưa biết đến sự bao dung (tolérance), nên nhà cẳm quyền cấm
dân chúng theo đạo mới và đuổi các người giảng đạo. Người đã tin
tưởng không dễ gì bỏ. Cấm đoán không được, nên có sự việc giết
các giáo sĩ và giáo đồ, rất đáng tiếc.
Năm 1533, có người phương tây là Inêkhu đi đường biến vào
giảng đạo ơ các xã Ninh Cường nay thuộc huyện Trực Ninh, Quần Anh
(Hải Hậu) và Trà Lũ (Giao Thuỷ) đều là miền hiển tính Nam Định.
Năm 1598, giáo sĩ Tây Ban Nha Diego Adverte đến giảng đạo
ở miền Thuận, Quảng. Trấn thủ Nguyễn Hoàng thấy có mấy tàu
nước này cùng đến, sỢ có ý quấy nhiễu gì chăng, nên đuối đi.
Năm 1615, giáo sĩ Busomi, năm 1624, giáo sĩ Jean Rhodes, người
Pháp đến giảng đạo ở Phú Xuân, lập giáo điíờng, thời chúa Sãi.
Năm 1626, giáo sĩ Badinoti đến giang đạo (í Đàng Ngoài.
Chúa Trịnh Tráng không cho, phải bỏ di. It lâu sau, Jean Rhodes
ra bắc yết kiến chúa Trịnh, dâng đồng hồ quá lắc. Chúa cho phép
giảng đạo ở kinh đô.
Từ đấy về sau, các giáo sĩ cứ dần dần vào nước ta giảng đạo.
Có nhiều người mình tin theo. Nhưng về sau, nhận thấy người
theo đạo mới bỏ phong tục cũ, không còn thò cúng thẳn thánh tiên
tố’ nữa, cho thế là phá hoại lễ giáo, nên các chúa ra lệnh cấm đoán
và hắt tội những người không tuân. Năm 1631, chúa Thượng ở
Đàng Trong cấm không cho người phương tây vào giảng đạo. Năm
1663, ở Đàng Ngoài, chúa Trịnh Tạc bắt đuổi các giáo sĩ ngoại
quốc và cấm người trong nước theo đạo Gia Tô. Năm 1664, chúa
Hiền giết những người đi giảng đạo ở cửa Hàn (Đà Nẳng). Năm
1696, chúa Trịnh Căn bắt đôt phá hết cả những sách đạo và nhà
thò đạo ở các nơi và đuổi những người giảng đạo ra khỏi nước.
Năm 1712, chúa Trịnh Cương bắt những người theo đạo phải cạo
trán, khắc hôn chữ “theo đạo Hoà Lan”. Năm 1754, chúa Trịnh

370