Page 373 - Việt Sử Kỷ Yếu

Từ thời Hậu Lê, người nước ta mới trồng cây lúa ngô (bắp),
khoai lang và sắn Đồng Nai (khoai mì) đại trà làm lương thực
phụ. Mấy thứ cây này có nguồn gốc châu Mỹ, do các giáo sĩ sang
giảng đạo, đem giốhg sang nước ta. Khoai lang được trồng lần đầu
tiên ở làng Lang (Lương Xá), tỉnh Thanh Hoa‘*\
Công nghiêp có tiến triển nhưng không nhiều gì lắm, vẫn
chỉ là tiêu thủ công nghệ. Chính quyền Đàng Ngoài cũng như
Đàng Trong, lập những công xương đúc súng, vũ khí, đúc tiền,
đóng thuyên xe dùng nhiều công binh. Thợ thuyền cùng nghề
thường tụ tập thảnh phường, xã chuyên sản xuất một loại hàng.
Do có người phương tây chuộng mua nhiều, công nghệ mía đường
và tơ tằm phát triển. Người nước ta dệt được đoạn, lĩnh và các thứ
hàng tơ lụa vải rất khéo. P.Poivre - giáo sĩ hay lái huôn người
Pháp - xin với chúa Nguyễn Phúc Khoát cho phép thuê một số thợ
khéo biết nuôi tằm, giỏi đan đồ tre nứa đưa sang các thuộc địa
Pháp, chúa không cho.
Có những nhóm thợ làm những đồ gôm, sứ, sành, gạch ngói,
các thợ sắt, đồng, bạc, thợ mộc, thợ hồ, thợ may. Những người
khéo tay thường có đời sông khá giả. Phần đông là phường, bạn,
rất ít có cách biệt giữa chủ và thợ bạn.
Thương nghiệp từ khi có thương thuyền Àu châu sang,
phát triển nhiều, tuy người nưốc ta chưa có ai đem thuyền hàng đi
bán xa ra ngoại quốc. Tại các địa phương, các chợ được dựng nên
tại mỗi xã hay một nhóm xã, để tiện việc mua hán, giao lưu hàng
hoá. Việc vận tải hàng thường dùng là thuyền trên sông ngòi.
Trên đường bộ, dùng xe đẩy. Miền núi, nhiều dốic, dùng ngựa thồ.
Công việc buôn bán nhỏ thường chỉ do đàn hà, con gái đám đương.
Cảng Vân Đồn xưa là nơi thuận tiện cho thương thuyền các
nước ra vào, nhưng cách xa vùng dân cư đông đúc, nên các chúa
Trịnh cho người ngoại quốic đến buôn bán tại Phô" Hiến, phía bắc
tỉnh lỵ Hưng Yên bây giờ, cũng ngại cho họ lập nghiệp ở Đông
Kinh. Người Hoà Lan trước hết mở thương điếm ở Phô" Hiến, sau
có các người Hoa, Nhật Bản, Xiêm La, cũng có người Anh, người
Pháp đến mở cửa hàng buôn bán. Lại có những thương thuyền chỉ

Nhiều người nước ta thường tin lầm rằng: Hạt giống lúa ngỏ (báp) mà người nước đã
trồng dại trà làm thức ản phụ thay gạo là do Phùng Khăc Khoan sang sứ Trung Quốc, láy
cắp được,giấu đem về. Sự này không thực. Chính ra các giáo sT đạo Gia Tỏ sang giáng đạo
đã đem giống các cây lúa ngô và khoai lang, có gốc gác châu Mỹ, truyền bá cho người nước
ta trồng làm lương thực. Việc này có chép trong sách lưu trữ tại Toà Thánh La Mã.
373