Page 327 - Việt Sử Kỷ Yếu
P. 327
- Trịnh Cán Tôn Đô vương, con thứ Trịnh Sâm, làm chúa 2
tháng, năm 1782 bị phế.
- Trinh Khải Đoan Nam vương 1783 - 1786 con trưởng
Trịnh Sâm.
Trịnh Bồng Án Đô vương 1787.
Suô"t thế kỷ XVII và XVIII, nước ta có vua, lại có chúa. Vua
chỉ giữ hư vị, chúa mới thực sự là người lãnh đạo quốc gia, nắm
giữ hết mọi quyền chính trị và quân sự, tuy trong nước vẫn dùng
niên hiệu hoàng triều. Nhà chúa cũng có đòi sôhg huy hoàng như
vua: phủ đệ lộng lẫy như cung điện. Chúa cũng có nhiều phi, dùng
quan thị hầu hạ. Do có thực quyền, nhà chúa được phần hầu hết
tướng tá và binh sĩ tận tâm phò tá. Các quan văn thì thường tôn
trọng cả vua lẫn chúa. Chỉ phe chông đốì chính quyền trung
ương mới dùng khẩu hiệu: “phù Lê diệt Trịnh”. Các vua Lê không
nắm đưỢc quân đội nên mỗi khi không thoả thuận với chúa thì
phải chịu thiệt thòi. Lê Chiêu Thông được nhàTây Sơn diệt Trịnh,
trả quyền chính cho, mà chẳng làm nên trò trông gì.
NGUYỄN HOÀNG
Nguyễn Kim, người khởi binh chông nhà Mạc, có hai con trai:
Nguyễn Uông và Nguyễn Hoàng, một gái là Ngọc Bảo gả cho
Trịnh Kiểm. Nguyễn Kim chết, Trịnh Kiểm là tướng tài nắm giữ
binh quyền. Nguyễn Uông và Nguyễn Hoàng làm thuộc tướng, lập
được nhiều công. Người anh được phong là Lang quận công, người
em gái thái uý Đoan quận công. Nguyễn Uông chết một cách bí
mật khả nghi. Nguyễn Hoàng sỢ bị hại, xin vào trấn thủ miền xa
xôi phía nam.
Năm 1558, ông được cử làm trấn thủ đất Thuận Hoá. Nơi đây
là trọng địa có nhiều nguồn lợi trên rừng núi dưới biển sông.
Nhưng lại là nơi cùng với xứ Quảng Nam, sung yếu. Quân nhà
Mạc có thể dùng chiến thuyền vượt biển đánh thẳng vào. ông có
bổn phận trấn giữ vùng này, cùng với Trấn quận công Nguyễn Bá
Quýnh ở Quảng Nam, cứu viện lẫn nhau.
Bấy giò, có nhiều những người họ hàng ở huyện Tông Sơn
cùng quân lính đâT Thanh, Nghệ, đem cả vỢ con theo đi. Vào đóng
ở xứ Ai Tử, sau gọi là kho Cây Khế, thuộc huyện Đăng Xương,
Quảng Trị ngày nay.
Nguyễn Hoàng là người khôn ngoan, lại có lòng nhân đức,
thu dụng hào kiệti yêu sĩ nhân, nên được lòng người mến phục.
327
