Page 246 - Việt Sử Kỷ Yếu

Khoa học - về khoa học, nước ta xưa không có gì mấy đáng kể.
Sử chép dưới triều Trần Hiến Tông (1329 - 1341) có Đặng
Lộ, người Sơn Nam, chế ra dụng xét nghiệm khí tượng, gọi là
Lung linh nghi, đê xem thiên văn, khảo nghiệm rất đúng. Dụng
cụ này bị thất truyền.
Về y học, có Nguyễn Bá Tĩnh, hiệu Tuệ Tĩnh thiền sư, người
Cẩm Giàng, Hải Dương, sổng vào nửa cuối thế kỷ xrv, đỗ thái học
sinh, không ra làm quan, đi tu, chuyên nghiên cứu về thuốc nam chữa
bệnh. Ông có viết sách Nam dược thần hiệu, nghiên cứu sáu trăm vị
thuốc và hàng ba ngàn phương thuốc trị gần hai trăm bệnh, kế cả
bệnh gia súc. ông được coi là thánh sư nghề thuốc nam.
Mỹ thuật - Về nghệ thuật, người nước ta xưa không ghi
chép, lâu ngày bị lãng quên đi, nay còn thấy được mấy công trình
kiến trúc đáng kể: Chùa Diên Hựu (chùa Một Cột) ở Hà Nội; chùa
Keo ở xã Dũng Nghĩa, Thái Bình, dựng dưới triều Lý; chùa Phô
Minh tại xã Tức Mặc, Nam Định; chùa Thái Lạc ở Hưng Yên; chùa
Dâu trăm gian xã Khương Tự, Bắc Ninh.

BÙI BÁ KỲ VÀ LÊ CẢNH TUÂN

Bùi Bá Kỳ, người Phù Nội, Hải Dương, là tỳ tướng của
Trần Khát Chân. Sau vụ mưu sát Lê Quý Ly thất bại, Bá Kỳ
trôn thoát được, không bị giết. Sau chạy sang Trung Quôh, xưng
là quan ngũ phẩm nhà Trần, báo cáo nạn nưóc xin vua Minh
cứu viện lập lại nhà Trần. Vua Minh phong chức hữu tham
nghị, cho theo Trương Phụ về nưốc. Bá Kỳ không dự với đồng
liêu bàn tính công việc, chỉ thu nạp nhiều quan lại cũ nhà Trần.
Đến khi Trần Nguyệt Hồ và Trần Quỹ khởi nghĩa, người Minh
nghi Bá Kỳ, bắt đưa sang Kim Lăng.
Lê Cảnh Tuân, học trò Bùi Bá Kỳ, cùng chí hướng. Khi Bá
Kỳ mới về nước, cảnh Tuân gửi bức Vạn ngôn thư, khuyên Bá
Kỳ lập lại dòng dõi nhà Trần là nhất, không thì nên từ quan,
trở về phụng sự tôn miếu nhà Trần, chứ đừng tham tước lộc
nhà Minh.
Sau ông bị quan nhà Minh bắt giải về Kim Lăng giam giữ,
rồi ô"m chết trong ngục.
Hai con thứ của ông là Thiếu Dĩnh và Thiếu Hiền sau ra phò
Bình Định vương kháng Minh.
Bùi Bá Kỳ và Lê Cảnh Tuân là người có nghĩa khí nhưng xét
sự đi cầu viện nhà Minh phục Trần không phải là hay.

246