Page 334 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

giúp sức bên kia để đánh bên này. Ta có thể nói rằng đó
là phản động đầu tiên của người Việt Nam đối với ảnh
hưởng của Âu châu. Từ đó đến cuối thế kỷ 18, các giáo
sĩ, các tín đồ cơ đốíc giáo, cùng các lái buôn Âu châu, khi
thì được dung, khi thì bị hại, hoặc vì các vua chúa bản
xứ nghi họ giúp bên địch, hoặc vì không thấy họ giúp
cho mình vừa ý, nhưng nhất là vì các quan và các hòa
thượng thấy cơ đốc giáo rất trái với Khổng giáo và Phật
giáo, và có hại cho quyền uy của họ, nên họ yêu cầu các
vua chúa cấm chế "tả đạo" của phương Tây, và cự tuyệt
những lái buôn Âu châu là kẻ đem đường cho giáo sĩ.
Đến cuốĩ thế kỷ 18, Nguyễn Ánh, hiểu rõ sức phú
cường của Âu châu, bèn nhờ giám mục Bá đa lộc đem
người Pháp giúp cho để đánh Tây Sơn; rồi khi thắng
trận, cho người Pháp được tự do truyền giáo và buôn
bán. Nhưng trừ hai điều ưu đãi ấy ra, thì vua và triều
đình khi sửa sang gây dựng quốc gia thì lại không chịu
ảnh hưởng của người Pháp chút nào. về binh bị, những
súng đại bác và tàu chiến của người Pháp giúp, bấy giờ
không cần dùng nữa, nên chỉ giữ làm vật cần thiết, còn
các võ quan người Pháp thì vua có ý xa lánh không
dùng nên họ lần lượt đi hết. Mọi việc sắp đặt chính trị
văn hóa, vua Gia Long đều bắt chước Trung Quốc, cho
đến pháp luật (Luật Gia Long) cũng là chép lại hầu hết
bộ luật của nhà Thanh. Trải các đòi Minh mệnh, Tự
Đức, từ vua quan đến sĩ phu, đốỉ với người phương Tây
và Cơ đốc giáo, nhất thiết hoài nghi và khinh thị, một
m ặt thì thấy gương Ân Độ mà sỢ người phương Tây lui
tói rồi sẽ giở ngón xâm lược đất đai, một mặt thì cho Cơ
đốc giáo là "đạo rốỉ... làm tà vạy nhân tâm, phá hoại mỹ

336