Page 331 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

hướng tự gia đình bản vỊ bước dần sang cá nhân bản vị.
Đến cái thói căn cứ cảm tình của ta mà xưa nay
người ta vẫn cho là cái chứng có phong thuần tục hậu,
thì nay ta cũng thấy nó đã bị lay chuyển nhiều rồi. ớ
trong gia tộc bà con ăn ở vói nhau chỉ cốt cảm tình,
nhưng ngày nay tinh thần gia tộc đã phai lạt, mà tình
trạng sinh hoạt khó khăn cũng không cho người ta có
thể nuôi báo cô một đốhg bà con ký sinh, du nọa như
xưa nữa. Trong việc giao thiệp với người dưng hàng xứ
cùng những việc vay mượn buôn bán, xưa kia người ta
cũng chỉ trọng cảm tình, chỉ căn cứ vào lòng tín nghĩa;
ngày nay cuộc sinh hoạt phức tạp, cuộc giao thiệp phiền
hà, người nào cũng phải chăm lo lợi ích của mình, cho
nên không thể chỉ bằng vào một lòng tin mà phải nhò
đến pháp luật. Dù cảm tình đáng quí và đã tô cho xã hội
ta một cái phấn sức thuần hậu, nó cũng không thể nào
chốhg lại được cái lòng lợi và cái khuynh hướng pháp trị
của người hiện thời.
Cái tính ưa chuộng hòa bình bao giờ cũng quí, vì loài
người sinh ra không phải để chém giết nhau. Nhưng cái
tính ấy lại có thể biến thành tính nhu nhược, cẩu thả,
lây lất, nhẫn nhục, vô sỉ, khiến người ta ngộ sự không có
chút lòng hăng hái phấn đấu nào. Nhưng ngày nay
những điều kiện sinh hoạt mới bắt người ta phải cạnh
tranh, phải phấn đấu để mưu sốhg còn, những cuộc
tranh đấu về kinh tế, về chính trị, về xã hội, ta thấy
xuất hiện một ngày một nhiều. Vậy nên chủ nghĩa vô vi
của Lão tử, chủ nghĩa trung dung của Khổng tử, chủ
nghĩa phi chiến của Mặc tử, chủ nghĩa từ bi của Thích
Ca, đốỉ vói người đòi nay, họ cho là những lý thuyết

333