Page 328 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

giai binh ở đời Trần, đều để binh lính bình thòi ở nhà
cày ruộng, đến khi hữu sự mói triệu ra. Lê Lợi đánh
xong quân Minh, rồi thì giải tán quân đội cho về làm
nông, Triều Lê và triều Nguyễn, quân lính thường dùng
để khai khẩn đất hoang‘^\ Cứ thế thì nước ta xem việc
dụng võ là bất thưòng và việc canh nông là cốt yếu,
không như các nước Âu châu khi nào cũng cường binh
độc võ mà chỉ toàn xâu xé nhau. Sau hết, một điều nữa
chứng rằng dân ta vốn trọng hòa bình chủ nghĩa là xã
hội rất khinh quân nhân mà chỉ quí văn sĩ.
Nông nghiệp lại còn gây cho ta một thứ nhân sinh
quan rất kiện toàn. Người ta thì hoặc cho nhân loại là
tiến bộ vô cùng, nên loài người cần phải ra sức phấn đấu
tiến thủ (như người Ảu châu) hoặc cho nhân gian là
mộng ảo bào ảnh, loài người không cần phải hành động
làm gì (như người Ân Độ) hoặc cho nhân sinh là chốc lát
"như bóng sổ, như gang tay" ta nên hành lạc kẻo già
không kịp hối (như bọn khoái lạc chủ nghĩa). Người Việt
Nam thì có cái biến giải tầm thường mà chắc chắn hơn,
là chỉ trông cậy vào con cháu để lưu truyền nòi giống và
tiếp nối sự nghiệp của tổ tiên. Người ta đã có quan niệm
ấy, thì sở dĩ làm việc thiện ở đòi, sở dĩ có lúc hy sinh,
không phải cốt cầu vĩnh phúc ở lai sinh như nhà gia tô
giáo, cũng không mong giải thoát khỏi vòng luân hồi
như nhà phật giáo, mà chỉ cốt lưu chút phúc ấm cho con
cháu về sau. Người có lòng ác cũng không sỢ ngày thẩm
phán cuối cùng hoặc là hình phạt ở địa ngục, mà chỉ sợ
con cháu sau bị ác báo thôi. Cái quan niệm ấy rất phổ

Đồn điền và dinh điển.
330