Page 327 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

túng thiếu thì nhò vào họ"*^\ có khi một người mà nuôi
cả con cháu bà con, trong nhà có đến mấy chục miệng
ăn. Những chuyện luỹ đại đồng cư xưa nay vẫn truyền
làm giai thoại. Đốì với người làng mạc cùng bạn hữu
giao du, người ta cũng xem nhau như bà con trong một
gia đình lớn^^’, cho nên cũng chỉ lấy cảm tình làm trọng.
Phàm việc buôn bán vay mượn, cũng chỉ chắc vào lòng
tin chứ không cần giấy má làm bằng, không cần pháp
luật bảo đảm. Ngưòi ta thường lấy điều ấy mà cho rằng
phong tục nước ta thuần hậu, không như ở Tây phương,
từ trong gia tộc ra ngoài xã hội việc gì cũng lấy pháp trị
làm chủ, là thói khắc bạc phi nhân tình*^'. Văn hóa nưốc
ta lấy cảm tình làm bản vị, đó là một đặc tính thứ hai
vậy.
Sự sinh hoạt bằng nông nghiệp đã gây cho dân tộc ta
cái tính ưa chuộng hòa bình, chỉ cốt an cư lạc nghiệp
chứ không muốh cạnh tranh với ai. Những cuộc đánh
nhau vối người Tàu ỏ trong lịch sử, những chiến công
lừng lẫy của lịch triều, chẳng qua là tình th ế khiến phải
ra sức tự vệ, chứ không phải là do lòng thượng võ của
quốc dân gây ra. Đến như việc chiếm cứ đất Chiêm
Thành và Chân Lạp thòi phần nhiều là do công phu tàm
thực rất kiên nhẫn của nông dân, chứ chiến tranh chỉ là
đê giữ lấy những miền đất đã lấn được bằng cách hòa
bình thôi. Chế độ sương binh ỏ đòi Lý, chê độ bách tính

Kinh Lễ: Hữu dư tắc quỉ chi tôn, bất túc tắc tự ư tôn.
*■’ Cứ xem những tiếng xưng hô đôi vói người ngoài như: ông, bà, chú, thím,
bác, o, anh chị, cậu, cô dì thì đủ rõ.
Pháp luật nưỏc ta xưa chỉ có hình luật chứ không có dân luật để qui định
quyền lợi nghĩa vụ của người ta đối với nhau dưới pháp luật như ở Tây
phương.

329