Page 324 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

Nay ta thử xét xem những đặc tính của văn hóa ấy là
thế nào, rồi ta sẽ xét đến sự tiếp xúc của nó với văn hóa
mới.
Nước ta vốh lấy nông nghiệp lập quốc cũng như
Trung Quốc, cho nên cơ sở văn hóa cũng như Trung
Quốc là nông nghiệp, mà hạng người ở trong nước xưa
nay giữ được cái tinh thần của văn hóa là hạng nông
dân. Thực vậy, nông dân, một là thể chất mạnh mẽ, ăn
mặc sơ sài, tuy nắng mưa dầu giãi mà ít tật bệnh, nòi
giốhg vẫn giữ được kiện toàn, hai là tinh thần trong
sạch nên đạo đức càng cao, những điều tệ tập bại hoại
cùng bao nhiêu tội ác vì khoái lạc chủ nghĩa sinh ra,
nông dân thường không nhiễm phải. Ta thường nói
"thuần phong mỹ tục" đó là đặc sắc của xã hội nông dân,
chứ nói đến thành thị thì xưa nay ai cũng cho là phong
tục suy đồi. Bảo rằng ta thờ Khổng giáo, nhưng phải
vào trong dân quê thì mới thấy rõ lòng hiếu trung ngay
thực là thế nào, chứ ở giai cấp quan liêu và sĩ phu thì ta
chỉ thấy lợi dụng ông Thánh để đạt chủ nghĩa vinh thân
phì gia mà thôi. Bảo rằng ta nhờ phật giáo, nhưng cũng
phải vào trong dân gian thì mới thấy có người thực
hành cái đạo từ bi, chứ ở hạng người phú quí thì ta chỉ
thấy núp ở sau bóng ông Phật mà làm những điều bất
nhân bất nghĩa. Giành nhau từng mảnh đất với sông
rộng biển sâu ở trung châu Bắc Việt, xông pha giữa
rừng rậm mà mở mang bờ cõi vào Chiêm Thành, Chân
Lạp, đó là công phu của nông dân, theo Lê Lợi đuổi
quân Minh, theo Tây Sơn đánh loạn thần Trương Phúc
Loan cũng là nông dân; Nguyễn Huệ đánh đuổi quân
Tôn Sĩ Nghị, Phan Đình Phùng kéo dài cuộc cần

326