Page 336 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

nước lớn nhất ở Á Châu và Nga La Tư là một nước lớn ỏ
Âu châu, phái cựu học mối hiểu rằng muốn cho nước trỏ
nên giàu mạnh thì phải dung nạp âu hóa. Bấy giò lại
nhờ những sách của Khương Hữu Vi và Lương IQiải
Siêu là hai nhà cải cách có tiếng ở Trung Hoa, do Hoa
Kiều truyền vào nước ta, mà họ biết được một thứ nho
giáo mới và những tư tưởng tự do bình đẳng của các nhà
học giả cách mệnh nước Pháp (Voltaire, Montesqueu.
Rousseau, Diderot). Thế rồi sĩ phu trở lại trách Chính
phủ Pháp không muốn khai hóa cho dân ta, không
muốn dạy cho người Việt Nam những học thuật và
phương pháp phú cường, mà chỉ chăm đào tạo lấy một
lóp người tôi tớ để sai khiến. Các văn thân duy tân bấy
giò chia làm hai phái, một phái chủ trương sang học ở
Nhật Bản những điều mà người Pháp không chịu dạy
cho mình để về mà mưu khôi phục độc lập và cải tạo
quốc gia, tức là phái chủng tộc cách mệnh (Phan Bội
Châu); một phái thì chủ trương cải cách, xin Chính phủ
cải lương chính trị và giáo dục và cổ động cúp tóc, mặc
âu trang, lập hội buôn, học quốc ngữ vv.. (Phan Châu
Trinh). Trước thái độ của sĩ phu như thế, Chính phủ
Pháp phải thi hành một chính sách khai hóa dần dần.
Sau cuộc Âu châu đại chiến thì từ việc hương chính (cải
lương hương chính) đến quốc chính (lập các viện Dân
biểu ở Bắc Việt và Trung Việt) từ việc học hành (bỏ
khoa cử, lập học đường) đến việc kinh tê (nhà máy, đồn
điền, đường xe lửa) cho đến sự sinh hoạt hàng ngày của
nhân dân, ta đều thấy huynh hưóng âu hóa một ngày
một rõ rệt.
Cái hiện tưỢng âu hóa ấy sẽ kết quả thê nào? Hay nói

338