Page 248 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

nhân, nên phải bắt đầu diệt nguyên nhân ấy. Theo Phật
giáo thì nguyên nhân thứ nhất của sự sinh là "vô minh"
(avidyâ) là mộng muội không thấu hiểu lẽ tử sinh; từ đó
đến sự sinh, còn có chín nguyên nhân khác, cùng với
lão, bệnh, tử và các nỗi khổ não do sự sinh mà ra, gồm
lại thành mười hai nguyên nhân, liên tiếp mật thiết với
nhau, tức là thập nhị nhân duyên mà vô minh là
nguyên nhân thứ nhất, cần phải trừ diệt trước hết.
Đệ tứ đề, tức đạo đề (marga). Nguyên nhân "vô minh"
là một đám mây mò ám che lấp con mắt những kẻ ở
trong vòng luân hồi nghiệp báo. Muốn phá tan được nó
thì chỉ có một phương tiện, chỉ có một con đường (đạo)
phải theo mà làm. Phương tiện thần diệu ấy tức là đạo
bát chính: 1) Chính kiến, nghĩa là thành thực mà tu
đạo; 2) Chính tư duy, nghĩa là thành thực mà suy xét; 3)
Chính ngữ, nghĩa là thành thực mà nói năng; 4) Chính
nghiệp nghĩa là thành thực mà làm việc; 5) Chính mệnh
nghĩa là thành thực mà mưu sinh; 6) Chính tinh tiến
nghĩa là thành thực mà mong tới; 7) Chính niệm, nghĩa
là thành thực mà tưởng nhớ; 8) Chính định, nghĩa là
thành thực mà ngẫm nghĩ. Ai đã thực hành được tám
đạo ấy, hiểu thấu được mười hai nhân duyên, do từ dưới
mà đến trên cho đến đệ nhất nguyên nhân là "vô minh"
lấy trí tuệ, lấy công đức mà phá được "vô minh" thê là
diệt được hết thảy các nguyên nhân khác, thê là hết
sốhg hết chết, hết nghiệp báo, hết luân hồi, thế là hoàn
toàn giải thoát mà đến cõi nát bàn vậy.
Luân lý của Phật giáo gốc ở nghĩa "nhất thiết bình
đẳng" và ở nghĩa "vô nhân ngã", thì thực là một thứ
luân lý cao thượng, nhưng Phật giáo lại cốt dạy người ta

250