Page 247 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

Phật gọi là viên tịch, (hay là nhập nát bàn).
Tinh tuý của Phật giáo theo lời truyền dạy của Thích
Ca là thuyết tứ diệu đề. Bốh đại đề ấy là:
Đệ nhất đề, tức khổ đề (dukha). Cõi đời là cảnh khổ,
không những chỉ người ta khổ mà vạn vật đều khổ cả.
Phật cực tả cái khổ vô hạn của đòi rằng: "Nước m ắt
chúng sinh trong ba nghìn thế giới đem dồn chứa lại còn
nhiều hơn là nước trong bốn bể". Cái khổ ấy tự đâu mà
ra? Vạn vật ở trong vòng sinh tử, cứ sông chết, chết
sống đòi này kiếp khác, không bao giò ngừng, đó là phép
luân hồi. Những đời ấy kiếp ấy làm nhân quả lẫn cho
nhau, phần việc xảy ra ở đòi này là kết quả thưởng phạt
của việc đã xảy ra trong kiếp trước, lại là nguyên nhân
của việc sẽ xảy ra ở kiếp sau, đó là phép nghiệp báo
(karma). Khổ đề tức là cái nghiệp báo khốc hại nó bắt
vạn vật chúng sinh cứ phải chết đi sốhg lại mãi mãi ỏ
trong vòng luân hồi, cứ phải trải qua đòi nọ kiếp kia mà
chịu những nỗi vô cùng khổ não.
Đệ nhị đề, tức diệt đề (nirodha). Muốh cho vạn vật
chúng sinh thoát khỏi cảnh khổ não vô cùng ấy thì phải
tìm cách ngăn ngừa phép luân hồi, mà muốn ngăn ngừa
được luân hồi thì phải tiêu diệt được nghiệp báo. Đã
ngăn ngừa được luân hồi thì không có sông có chết nữa,
cảnh ấy Phật giáo gọi là nát bàn (nirvâna) là cảnh an ổn
tịch mịch vô cùng.
Đệ tam đề, tức tạp đề hay nhân đề (samudaya). Muốh
tiêu diệt nghiệp báo thì phải tiệt diệt cái gì trước? Phải
diệt sự sinh cùng tất cả những điều do sự sinh mà ra.
Nhưng không thể trực tiếp diệt được sự sinh vì sinh
chẳng qua là một trạng thái của khổ, vốh có nguyên

249