Page 243 - Việt Nam Văn Hoá Sử Cương

chung của mọi ngưòi đốỉ với nhau, cũng gần như nghĩa
bác ái hay nhân đạo vậy. Mạnh Tử nói:
"Lòng trắc ẩn là mối đầu của đức nhân", cũng là ý ấy.
Đức nhân có thiên hình vạn trạng, nhưng đại khái ta
có thể tóm góp trong bốn tình sau này: Cha mẹ, anh em,
chị em là người thân thiết nhất của ta, cái cảm tình của
ta đốì với họ là mốĩ phát hiện gần nhất của đức nhân,
tức là hiếu và đễ. Suy rộng ra mọi ngưòi, đốĩ với ai cũng
hết lòng mình (tận kỷ chi tâm) tức là trung; suy mình
ra mà ăn ở với người (suy kỷ cập nhân) cái gì mình
không muốh thì đừng làm cho người khác (kỷ sở bất dục
vật thi ư nhân) tức là thứ.
Theo Khổng Tử thì đạt được đức nhân không phải là
dễ. Người đạt đưọc đức nhân bậc cao nhất là thánh
nhân, ở đòi này không thể thấy được; người đạt được
đức nhân bậc thứ là quân tử, ở đòi này có thể thấy được.
Vậy ta có thể nói rằng nhân cách mô phạm của Khổng
giáo là người quân tử.
Quân tử là người th ế nào? Nguyên quân tử là chỉ
người ở địa vị thốhg trị, song theo Khổng giáo thì chỉ
người nào có đức mới trị được ngưòi, cho nên đồng thời
quân tử cũng chỉ người có đức. Khổng Tử nói: "Người
quân tử mà bất nhân có được không? Chưa hề thấy kẻ
tiểu nhân mà có nhân bao giò". Mạnh tử thì nói: "Không
có quân tử thì không ai trị dân quê, không có dân quê
thì không ai nuôi quân tử". Cứ hai câu ấy thì ta có thể
chắc rằng chữ "quân tử" chỉ cả địa vị và đạo đức của
người ta mà nói.
Khổng Tử tuy chủ trương đức trị chủ nghĩa, nhưng
cũng nhận rằng lễ phép là cần thiết. Sách Luận ngữ nói:
"Kẻ trên ham lễ thì dân dễ khiến". Mục đích của lễ là

245